Tala o le Tupe a le Malo

O le Aso Tofi o le vaiaso nei e fofola ai e le Malo lana Tala o le Tupe poo le Pakeki mo le tausaga 2012 – 2013. Ua faapea mai le faigamalo a John Key o le Tala o le Tupe mo lenei tausaga ua fuafuaina o le ‘zero budget’ poo se pakeki e leai se tupe fou.

Ua faaupuina e le Itu Agai o le uiga o lenei faaupuga ‘zero budget’ ua leai se tupe a le Malo talu ai le sese o mea o loo ave i ai le faamuamua a lenei faigamalo.

O se isi faaupuga faafaigofie ua faaletonu le tamaoaiga o Niu Sila ma ua faaletonu ai tupe maua a le toatele o aiga.

Sa tatau lava i le Malo ona ave le faamuamua i auala eseese e siitia ai tupe maua a aiga taitasi, aua o le lelei o tupe maua a le aufaigaluega ma tagata lautele, e faapena ona faaaogā ai ia tupe i faleoloa ma siitia ai le lelei o pisinisi, lelei ai le tamaoaiga o Niu Sila, ma tele ai lafoga e ao e le Malo.

Peitai ane e ese lava le mea o loo ave i ai le faamuamua a le Malo ma o lea ua le lava ai tupe maua a le Malo – ua utiuti faaletonu alagalafoga sa masani ona maua ai alagatupe e fesoasoani i atinae a le Malo.

Ua le o tutusa foi tupe maua a le Malo mai lafoga sa masani ona totogi e pisinisi. Ua le tutusa foi tupe maua a le Malo mai le GST ona o loo vaivai tupe maua a le aufaigaluega. Ma afai lava ua faaletonu tupe maua a aiga ma tagata faigaluega, ua faapena foi ona le faia faatau e pei ona masani ai tagata lautele. Manatua foi ua pa‘ū lafoga o loo totogi mai e le aufaipisinisi ona o lea na faapa‘ū e le Malo lafoga totogi mai le aufaipisinisi ina ua faatoa tulai mai lava le faigamalo a le National i le faaiuga o le tausaga 2008.

O le isi faaletonu ona ua toatele lava tagata ua leai ni galuega. Afai ua leai se galuega, ua leai se totogi, ma ua utiuti tupe maua aua le tausiga o aiga.

Afai ua leai se galuega, leai se totogi, o lona uiga ua leai foi se tupe e fai ai faatau masani.

Ma ua avea lea tulaga ua pau ai foi le aofai o le lafoga GST o loo mafai ona aoina mai faleoloa taitasi, aua ua leai ni tupe a tagata e pei ona masani ai pe a leai se galuega.

Manatua o le faaiuga o le masina o Mati 2012 ua manino ai o le fuainumera o tagata ua le o toe faigaluega ma ua avea ma tagata ‘unemployed’ ua 6.7 pasene poo le 160,000 tagata lautele.

Talu mai le masina o Tesema 2008, ua toe faaopoopo le isi 55,000 tagata i le fuainumera lea o tagata ua leai ni galuega poo le ‘unemployed’.

Ua iai le 107,600 o tagata aofai ua ta‘ua o le ‘underemployed’ – o lona uiga o latou nei o loo faigaluega ae e le lava itula o loo faigaluega ai, ma o latou nei e latou te taliaina nisi itula faaopoopo e faigaluega ai pe afai lea e maua nisi itula faaopoopo i galuega.

I le lipoti foi lea o galuega o loo ta‘ua ai foi e faapea e 273,300 le aofai o tagata ua ta‘ua ‘jobless’ – o latou nei o loo fia faigaluega pe ana faapea e maua nei se galuega, peitai o latou nei ua fiu e saili galuega ae o loo teena pea latou talosaga sue galuega e kamupani. O le toatele o latou nei, e leai se fesoasoani o maua mai le Malo.

E tāua galuega i Niu Sila, ona o galuega e maua mai ai tupe maua mo le toatele o tagata. O totogi mai nei galuega o loo tausi ai latou aiga i aso faifai pea.

O le aofai o tagata o loo faigaluega i ni galuega e maua ai ni totogi, o le fua lea poo le pine lea o le malosi o le tamaoaiga o soo se Atunuu.

O le Atunuu malosi tele o le Atunuu lea o loo tofusia uma latou tagata ma galuega o loo faigaluega ai, ma e lelei totogi o ia galuega.  O le Atunuu e vaivai o se Atunuu o loo toatele ni tagata e le o faigaluega.

O le mafuaaga foi lea na saunoa ai John Key i lana tala o le tupe mo le tausaga 2011 na ia polomisi ai o le a saili lana faigamalo ina ia faavae ni galuega fou e 170,000 mo tagata faigaluega o Niu Sila.

Peitai ane, ua na o se folafolaga faalele lava a John Key na fai, ae oo mai lava i le masina o Mati 2012, e lei taitai lava tau latalata i le 170,000 galuega e pei ona ia polomisi ai i le tausaga 2011.

Sei tatou mataitu pe fia nisi galuega fou o le a folafola mai e John Key ma lana vaega o le a mafai ona latou faatino i le isi tausaga lea e lumanai.

Pau lava le tulaga ua mautinoa nei o le faaupuga lea a le Malo o le pakeki o lenei tausaga 2012 o le ‘zero budget’.

Afai e ‘zero budget’ ua leai se tupe e fesoasoani mo tagata o loo manaomia ni fale fou, ma fale mafanafana. Afai o le ‘zero budget’ ua leai se tupe e fesoasoani ai i aiga e manaomia le saogalemu ma le soifua maloloina.

Afai o se ‘zero budget’ ua leai se tupe e fesoasoani ai mo faiaoga ma latou galuega o le aoaoina lea o alo ma fanau laiti. Ma o le ata lava lea ua amata ona manino mai.

O le mea lenei o le ‘zero budget’ e leai se fesoasoani mo tagata e pito i sili ona manaomia le fesoasoani.

E tatau lava ona tatou saili e tatou lava ia auala e fesoasoani ai ia i latou o loo manaomia le fesoasoani.

O le Aso Gafua, le aso 28 o Me, i le itula o le 9-12pm o le a faia ai se fonotaga faapitoa i le Hall o Nga Tapuwae i Magele e auai nisi o faalapotopotoga tumaoti e faamatala atu ai ni auala o loo galulue ai e fesoasoani le toatele o aiga o le a afaina ona o le faaletonu o le tala o le tupe a le Malo.