Fesili – Na ou maua mai talafou o le televise fautuaga a se tasi tagata faipisinisi faapea e sefuluiva le aofai o ona fale o loo nofo totogi ai isi tagata. O lana fautuaga e sili atu le sue se fale e te mautotogi ai, ae sefe au tupe nai lo le tau totogi o se mokesi pe a faatau sou lava fale e te nofo ai. O le ā sau fautuaga?
Tali – E iai mafuaaga lelei atoa foi ma mafuaaga e lē lelei ai le nofo totogi poo le faatau lava sou fale e te nofo ai.
O itu lelei nei o le nofo totogi:
• Afai e feololo sau teuga tupe, e mafai ona sefe pea lenei tupe auā e lē totogiina se deposit se‘i vaganā le bond mo le fale nofo totogi
• A sui lou mafaufau ua e fia sifi i se isi nuu poo se atunuu, e faigofie ona faatino pe a e mautotogi
• Ona o le taugata o tau o fale aemaise Aukilani i le taimi nei, e sili ai le nofo totogi e faatalitali pe ono toe sau i lalo le tau o fale i se taimi lata mai
O itu faalēlelei o le nofo totogi:
• E pule lava lē e ona le fale pe a fia sii i luga le totogi o le rent
• A manao lē e ona le fale e faatau, e soli mai lava le tou fale i taimi uma seiloga ua taulia le fale
• A lē manao le pule fou o le fale i ni tenants, o le a toe alu foi le taimi e sue se isi tou fale e sifi i ai
• E tau toe sue foi se fale e latalata i aoga a le fanau ma fale faigaluega
• O le totogi o loli poo taavale mo le feaveaiina o tou meafale
O itu lelei nei o le faatau o sou fale e te nofo ai:
• Maualalo pasene tului o nonoga tupe mai fale tupe i le taimi nei
• E sili atu le alu o au tupe e tau totogi ai lou fale, o sau meatotino o loo mafai ona vaaia e ou mata, i lo isi ituaiga teugatupe e pei o shares poo le stock market, e faigofie ona liusuavai lau teuga tupe a o e tofa i le po
• I le taimi nei e leai se lafoga e totogi pe a toe faatau atu lou fale ae maua sau tupe mamā/polofiti
• O si au meatotino e te pule ai pe a e manao e sui le vali pe fai ni au galuega e faalelei ai
• A e faamaoni i le totogiina o lau nonoga tupe, e faigofie ona e toe talosaga mo se isi nonoga tupe, pe a mafai e le fale tupe ona faaaogā lou fale e puipui ai le aitalafu
O itu faalēlelei o le faatau o sou fale e te nofo ai:
• E manaomia e le faletupe se deposit faato‘ā mafai ona fai sau nonoga tupe
• Seiloga foi e faamalieina suesuega a le faletupe pe mafai ona e totogiina le nonoga tupe, faato‘ā talia lau talosaga
• O le umi o le taimi e tau totogi ai le mokesi e faigata lava ona toe sui lou mafaufau, e saisaitia seiloga lava ua uma ona totogi le aitalafu i le fale tupe
• O le fesuiaiga o pasene tului a le faletupe, a alu i luga ua sii foi i luga le aofai o au peimeni
Fesili – O a‘u lea ua tofia e vaaia mea tau tupe a si a matou ekalesia. Ua uma le iugafono a le ekalesia o le a amata ona fai le totogi o le faifeau. Ua malilie foi le aulotu e lelei lava le totogi o le lafoga a le faifeau, e matagā le solomua i aulotu ona soli le tulafono. Sau fesoasoani i le faatinoina o lenei tulaga.
Tali – E muamua ona faamautu le aofai o le totogi, e fuafua i ai le lafoga e toese. Tatau ona lesitala le ekalesia, o ia o le falefaigaluega, e faigaluega ai le susuga i le faafeagaiga. E uma loa ona lesitala, e otometi lava ona lafo mai e le Ofisa pepa IR345 i masina taitasi e faatumu ma totogi atu ai le lafoga. Ave le pepa IR330 tax declaration code i le faifeau na te faatumuina, e tusi mai ai lana numera lafoga, ma lana tax code. Faaaogā tax tables e fetaui ma le masina lea e fai ai le totogi, e fuafua i ai le aofai o le lafoga e toese. O le lafoga na toese mai i le totogi o Novema, e faato‘ā tapa mai i ai le ofisa e totogi atu i le aso 20 o Tesema. A tuai ona totogi e lē gata ina faasala, ae toe fafa mai ai ma le pasene tului.
Fesili – E mafai ona maua sa‘u refund ona o le matou fale lea matou te nonofo ai o lea e totogi le inisiua?
Tali – E mafai pe a faapea o lena e faaaogā le fale, poo se vaega o le fale mo se Ofisa e faatamoe mai ai se pisinisi, ona mafai lea ona faaaogā pili totogi o le fale, e ono maua ai se tax deduction. O le aano o le tulafano e faapea: “Soo se tupe e faaalu (expenditure) mo se pisinisi ina ia maua mai se totogi (generate taxable income), e mafai ona faaaogā ina ia faaitiitia ai le lafoga totogi”.