Ua faatāuaina le saunoaga a le Afioga a Tupua Tamasese, le Malo o Samoa “ … Ia E Malamalama i lou Tofi ma ou Tiute – Ia fai ma le Faamaoni lau Galuega”

O le saunoaga matagofie a le Ao o le tatou malo i Samoa, ile faatasiga tele sa auai tupulaga e tele i Malaeola, Magele, ile afiafi o le Aso Sa, aso 10 Iulai, ose saunoaga faamalosiau i alo ma fanau a tatou Samoa, na fananau ma ola i Niu Sila nei faapea foi Ausetalia ma isi atunuu i fafo. Ae o a tatou fanau e pei ona faaalia e le Ao o le Malo ile amataga o lana saunoaga, sa faapea mai lana Afioga: “O la‘u faasoa atu ile afiafi nei, o la‘u tautalaga faamatua ia tatou  fanau.”

Ona ose talosaga mai ose tasi o alo o Samoa sa fanau i Niu Sila nei, sa fia auai i lea afiafi, na ala ai ona ma o ma lo‘u aiga, o Colin Woodroffe, o ia foi ose tagata fai mai i Niu Sila ona sa fanau i Egelani, ma o ia foi ose loia mai ile tausaga 1974.

E ui ina lē tautala ile gagana Samoa, ae malamalama ma faaaloalo i aganuu Samoa, ua ia iloa i tausaga e tele o le ma‘ua faatasiga.

Sa fiafia lava le tamaitai, ole alo o mātua Samoa, ae o ia ose tamaitai sa fanau i Niu Sila nei.

O lenei alo o Samoa, sa matou faatasi i lea afiafi, sa faalogologo ile saunoaga a le Ao o le Malo, ona e ui ina fanau i Niu Sila nei, ae e lelei lana faasamoa, ma sa malamalama ile saunoaga a le Ao o le Malo.

Sa opogi e lea alo o Samoa saunoaga a le Ao o le Malo, ona e ui o ia ose alo o le tatou atunuu na fanau i Niu Sila nei, e matuā opogi e ia le alofa i mātua, ma le agaga faamaoni o fanau e tausi ma ava i mātua.

O lenei alo o Samoa na fanau i Niu Sila oloo tu malosi e finau ile sosaiete a loia Samoa, finau i fale faamasino i Samoa, ona o ni mea lē o sa‘osa‘o ua fai isi ona tina matua ua ova ile70 tausaga lona soifua. Ua maliu si ona tamā. Ona ua matuā faatāuaina e lenei alo o Samoa, na fanau i Niu Sila le saunoaga lea a le Ao o le Malo, i lana saunoaga i lea afiafi. Sa tusia e lenei teine le tusi e fesiligia ai mea lē faamaoni a le Sosaiete a loia Samoa, oloo afaina ai si ona tina ua matua. Sa ou vaai ise tusi a lenei teine ile Peresitene o le Sosaiete a loia a Samoa, e fesiligia ai poo afea ea e maua ai se tali mai i lana complaint poo lana “faaseā” na avatu ile sosaiete a Loia Samoa, e faasaga ini loia sinia Samoa.

Ua 2 tausaga e leai se faaiuga ua fai mai ele sosaiete a loia Samoa. Sa ta‘ua e lenei alo o Samoa le saunoaga a le Ao o le Malo, lea na iai ma sa faapea ona ia faamanatu iai i loia i Samoa, upu o le saunoaga:.. “Ia e Malamalama i lou Tofi ma ou Tiute – Ia Fai ma le Faamaoni lau Galuega.”

E matuā talafeagai lava le saunoaga ale Ao o le malo, male tautoga a loia uma e fai ile Tusi Paia, a‘o lei amataina tiute loia. O upu nei e tauto ai Loia i luga o le Tusi Paia, ile taimi e faauu ai a‘o lei amataina le galuega faaloia:

“I….swear that I will truly and honestly conduct myself in the practice of a Barrister and Solicitor of the Supreme Court of Samoa according to the best of my knowledge and ability.”

E lē faitio foi se isi i lenei alo o Samoa i lona fesiligia o le faaaogāina o paoa o loia i Samoa oloo afaina ai ola o tagata. E Malo le toa, Malo le tau, o lea alo o Samoa!

Ia fai foi lenei finau ma faamalosiaga mo tatou tupulaga Samoa e fananau i atunuu i fafo, ua lelei aoaoga, ia aua le fefefe e fai le mea sa‘o na finau ia outou aiātatau, ia tutusa ma tagata oloo nonofo i Samoa.

E fautuaina fanau na fananau i Niu Sila, Ausetalia ma isi atunuu, ia tou maua le lototau mo le puipuia o aiātatau a tou mātua, ua alu afu i tausaga e tele e tautua aiga i Samoa. Faaaogā a outou taleni ma aoaoga i nuu i fafo mo le lelei o outou mātua, ma aiga.

E fautuaina foi mātua, e latou te faatāuaina le poto ma atamai o tatou fanau na fananau i fafo, ua lelei aoga, e fesoasoani mo tatou mataupu i mea e tututpu i Niu Sila ma Samoa!

I lalo o le Faavae o Samoa oloo manino lava upu nei, e tutusa aiātatau a tagata Samoa uma lava.  : “The Constitution for the Independent State of Samoa ….secure to all people their fundamental rights …”. Wherein the impartial administration of justice should be fully maintained…”.

O fea e aumai ai paoa o loia i Samoa ma faamasino i totonu o fale faamasino, e faasinosinolima mai ai i tagata Samoa lea e alala i fafo ma a latou fanau, e pei tatou o tagata e leai ni aiā e opogi ele Faavae (Constitution ) o Samoa.

O le ala foi lea o lo‘u tulai ma ou augani ile ao o le malo o Samoa, e fai se laasaga aloaia e amata mai i lana Afioga, e taofi ai mea lē sa‘o ma lē fea a loia Samoa lea ua fai, e faasā ona tofi e tagata Samoa loia latou te mananao e faaaogā, pea fai o se loia e nofo i fafo.

Ae tusa poo se loia e uu le sitseni ma iai mea totoino i Samoa, ma ua 21 tausaga talu ona galue i Samoa, ua tuufaatasi lo‘u tagata e loia la e nonofo i Samoa, ma tulaga o loia papalagi ia e avatu i fafo, e finauina mataupu i Samoa. Ua  pasia foi le tulafono fou a Samoa ile 2014, afai ete manao ise loia i sau mataupu, ona e malaga atu lea i Samoa e talanoa ma se loia.

O La‘u Fesili ile Ao o le Malo ile Mafutaga i Malaeola

Sa ou faaali se manatu ina ua oo ile taimi o fesili ma tali, ona e mafua la‘u fesili, ona o le tele o tulafono ia e pasia e Samoa ile taimi lenei, ua matuā faalētāuaina ai lava leo o tatou nei e nonofo i fafo.

Sa ou faaali i lana Afioga ile Ao o le Malo, o tulafono ia na pasia e Samoa ile 2014, e matuā leai se avanoa e tuu mai ai i tagata Samoa ia e nonofo i fafo, e avatu so latou leo a‘o lei pasia le tulafono a loia ile 2014.

O le tulafono a loia na pasia ile 2014, e fai mai e tusa poo oe ose loia Samoa oloo e umia le sitiseni Samoa, ae ua aveese ele tulafono ole 2014  lau aiātatau o oe na ola i Samoa ma sitiseni Samoa, ae o lea ua tuu oe ile faaupuga “Non resident” Ete lē nofo mau!

O tatou Samoa i fafo o Samoa, a mananao  ise loia, ona malaga atu i Samoa e filifili loia la e nonofo i Samoa.

O loia e nonofo i Samoa, ole tele o faaletonu ia e tulai mai ile faiga o latou galuega. E pei ona ta‘ua i luga ile tusi ale alo o le Samoa i Niu Sila nei, lea ua atoa le 2 tausaga le leai se tali faaletulafono, ua faia mai ile tusi atu i Niu Sila nei, ase tagata ua afaina, i faiga a loia Samoa, e le sosaiete a loia Samoa.

O le tina foi ose teine lea na tusia le tusi i Sosaiete a loia, ua 14 tausaga o faatali se faaiuga aloaia ale faamasino sili o Samoa, i lana faamasinoga na fai ile 2003, e oo mai ile asō e leai se faaiuga aloaia faaletulafono ua aumai. Where is Justice for Samoans in New Zealand, Australia, US? Ae pei ona ta‘ua ile tatou Petition lea na tou sainia mai, o tupe mai tagata Samoa, e iai oe ma a‘u, la e ola ai Samoa.  O tupe e sili a‘e o tupe mai Niu Sila. Soo Ausetalia, ma US. E sili le puipuia i lo le togafitia.