Leai se sootaga o eleele o suli o Teariki i Apia ma Falefa

“E tusa lava pe faamanuiaina le talosaga a suli o Teariki le alii Rarotonga na usu ia Faaluaaumeke o Falefa lea na maua ai le tama o Valeriano e tupuga mai ai le itu talosaga, e le taunuu lava le finauga ile autu ole tatalo ale Itu tagi, ona na faatoa amata ona saili o latou sootaga ma aiā ile esetete a Teariki i Apia ile tausaga e 2006”Faamasinoga Maualuga

Ole finauga a suli o Teariki poo Keliki ose alii Rarotonga na mau paolo ise tamaitai Samoa o Faaluaaumeke o Falefa, lea na maua ai le atalii o Valeriano Lafoia na umia le suafa Fuimaono ua lē faamanuiaina.

Sa faaulu le talosaga a suli nei faasaga ise vaega tele o eleele umia saoloto e tusa ma le 20 eka amata mai ise vaega o Vaiala, Matautu i Apia, faapea ma le pitonuu o Leone i Apia. Ose isi vaega tele o fanua na aafia ile tagi ua uma ona faatau ese ma ua umia e nisi ua alala ai ma fai ai foi pisinisi.

O eleele nei sa umia i lalo o suli o Teariki Apai o Rarotonga sa mau paolo i Samoa ile tamaitai o Sieni Tamapua o Matafagatele o Apia.

O Tuafafine o Teariki Apai o Lily ma Tiresa o Apia lea e suli mai ai le itu tetee lona tolu e faasino iai Tilafono David Hunter ae ole itu tetee lona lua o Patu Afaese Hunter ole tausoga poo le first cousin e tupuga mai ile tuafafine o Teariki o Tiresa o lona tina o Sieni Tamapua o Matafagatele.

Ole vaitau ole tausaga e 2005 ile 2006 na amata ai ona lalaga i luga le mataupu i esetete e faasino ia Teariki poo Keliki ina ua afea ele Itu tagi le ofisa o Tausi Mavaega. Sa finau le itu tagi ia latou mau na tuuina atu i luma ole faamasinoga, e eleele oloo ile suafa o Teariki i Matafagatele ise vaega o Apia e au iai i latou pe iai a latou aiā ona o latou o suli o Teariki na nonofo ma le tamaitai o Faaluaaumeke o Falefa ,na fanaua Valeriano Lafoia na umia le suafa Fuimaono.

O mau ale itu tagi e ala i faamaumauga mai Rarotonga ma faamaumauga mai le ekalesia Katoliko ma le ekalesia EFKS faapea ni api o faamaumauga o talaaga o Teariki sa tuuina atu e finauina ai le latou mau.

O itu sa faasaga iai le tagi e aofia ai le ofisa o Tausi Mavaega oloo vaaia le esetete faapea le itu a suli o Teariki Apai o Apia sa faavae a latou finauga i faamaumauga oloo ta mau ile ofisa aemaise ole uili a Teariki lea e faapea na toe foi i Rarotonga ina ua filifilia e lona aiga e nate umia se tulaga maualuga ose Alii Sili. Na foi Teariki Apai ma le afafine a se tasi o ona tuafafine e nate tausia.

Ose finauga e fai lava si umi o taoto ile faamasinoga maualuga i Mulinuu a‘o faia sailiiliga ma tapenaga a itu sa aafia ile mataupu.

Ole tausaga ua mavae na suesueina ai molimau ile masina o Novema 2016, ae ole masina nei o Me 2016 na aumai ai le faaiuga ale faamasinoga.

Sa silasila le faamasinoga i ana suesuega pe iai se sootaga o suli o Teariki i Falefa ma Teariki o Apia. Sa fia silafia foi ele faamasinoga pe e tasi lava le Teariki pe toalua nisi sa mau i Samoa ae pe ole Teariki lava i Falefa ole Teariki lea i Apia.

Ile taunuuga o sailiiliga ua ioe ai le faamasinoga o suli i Falefa na tupuga mai ile Teariki peitai e leai ma ni faamaumauga na latou tuuina atu o afea ai ni faamatalaga i eleele oloo faamauina ile Teariki o Apia.

Ole faaiuga ole itu tagi o suli peitai e leai se latou piitaga ma se aiā i eleele poo le esetete ua ia finauina. Pe afai foi e iai ua faaalia ile faaiuga ale faamasinoga, e le mafai ona toe iai sona aiā ile esetete ona a fua ua silia ile selau tausaga o nofoia e suli o Teariki Apai eleele ua finau ai ae faatoa saili e suli i Falefa faamatalaga ole esetete ile tausaga e 2005 ma le 2006 ua iai lona mutaaga i ala faaletulafono.

O taimi o pulega faakolone i Samoa e tusa o sailiiliga ale faamasinoga, sa iai tagata Rarotonga sa aumau i Samoa. Ole taimi ole 1830 ina ua taunuu le lotu LMS sa malaga mai ai le misionare o Ioane Viliamu ma aumai tagata mai motu o Tahiti ma Rarotonga. O lona uiga sa iai i Samoa i lena vaitau tagata mai Rarotonga lea sa mau paolo nisi i tagata Samoa.