Talofa lava! O le sosoga lenei o le soifua a‘oa‘oina o le afioga ia Afamasaga Telesia Alipia, e pei ona amata atu i le vaiaso talu ai. O loo faaauau pea ona faitauina le soifua a‘oa‘oina o lenei auauna, a o se tina foi i totonu o le aiga atoa ai ma aoga amata i Samoa ma Niu Sila.
Afamasaga Telesia Alipia
A‘oa‘oga i Ausetalia
O le tausaga e 1972 na tofia ai e le malo o Samoa Telesia mo se tasi o a‘oa‘oga faapitoa lava i polokalame mo aoga amata i totonu lava o le atunuu.
O le a‘oa‘oga sa faataunuuina lea i Perth i le itu i Sisifo o Ausetalia, i lalo o le polokalame a le Colombo Plan. O le kolisi faafaiaoga i Perth i Ausetalia sa faataunuuina ai le a‘oa‘oga e pei ona ta‘ua.
E valu vaiaso sa faataunuuina ai lea a‘oa‘oga, ma o ia foi o se sui muamua o Samoa sa muai maua lea avanoa ma auina atu ai mo lea lava faamoemoe.
E maua ane lea valaaulia mai le malo i lea vaitaimi, a o vevesi ma pisi mo le tau amataina o le nofoaga tutotonu mo aoga amata i le aai o Sogi i Apia.
O lea a‘oa‘oga sa aogā tele ma faatamaoaiga ai le fanau, atoa ai foi ma faiaoga ina ua mae‘a ma toe taliu Telesia i Samoa.
A‘oa‘oga i Niu Sila
O le taunuu ai i Niu Sila, sa iai lava le manatu o le tina ina ia faaauau pea le tulaga o a‘oa‘oga, ona o se mau sa ia talitonu i ai e faapea, e lē toe maua se isi taimi a‘oa‘oina o le tagata pe afai ae faamuta le fiafia i a‘oa‘oga.
O le isi itu, ona o le naunau lava ina ia faapine faamau, aemaise ai o faailoga e faatāuaina ai le tulaga a‘oa‘oina, atoa ai ma le siitia o le tulaga i galuega, mo le taimi e faaaogāina ai taleni ma agavaa.
O le 1976 a o iai pea i le atunuu, na agai mai ai ma a‘oa‘oina le tusipasi mo aoga faataitai poo aoga amata i le iunivesite i Massey. Sa faauuina ma o loo tauaveina pea lea tusipasi e oo mai lava i le taimi nei, Certificate in Early Childhood Education.
O le mae‘a ai o le a‘oa‘oina i le iunivesite a le Pasefika i Fiti (USP) i le tausaga e 1990, na agai mai ai loa i Niu Sila mo le valaaulia sa ofoina atu e le Matagaluega o Aoga a Niu Sila.
O le 1997 na faaiuina ai le isi vaega o le a‘oa‘oga i le iunivesite o Massey, i le faailoga o le Bachelor of Education, Majoring in ECE.
O le naunau lava o le tina i le a‘oa‘oina ma saga a‘oa‘oina pea i le tāua o a‘oa‘oga sa lē manatu ai e faamuta lea vaega o le soifuaga, peitai sa fiafia e faaauau pea.
O le iai sitepu i luga atu o lea foi faailoga sa taulimaina ina ua mae‘a ona faauuina i le 1997, sa toe tauivi foi i ai le tina. O le 2001 sa toe faauu ai foi i le faailoga o le Master of Education.
O le iunivesite o Massey lava sa toe saili ai ma faamae‘a ai le Master a le afioga ia Afamasaga.
Sa ta‘ua e le tina, e iai foi le isi laasaga e i luga atu, peitai sa manatu i le matua o lona soifua, aemaise ai o le silasila i le faataunuuina o isi foi vaega o le soifuaga i totonu o le aiga ma le ekalesia, sa tonu ai ua tatau ona faamuta le tulaga o a‘oa‘oga, ae o le a faasaga e tautua ma auauna e faaaogā ai agavaa ma tomai ua tauaveina mo le manuia o fanau ma aoga amata.
E pei lava ona faailoa atu, e lei saili solo le afioga ia Afamasaga i nisi tiute ma nisi galuega, mai lava i lona soifua a‘oa‘oina ma agai mai ai mo le faatinoina o galuega.
E nao le matagaluega lava o aoga sa taulai i ai lana silasila, atoa ai ma le faatinoina o lana tautua ina ua amata galue.
O lona malosi ma lona silafia sa a‘oa‘oina ai sa sasaa uma ma faaaogāina i totonu lava o le lio o a‘oa‘oga i Samoa, faapea foi Niu Sila nei ina ua aumau ma alaala ai ma lona aiga.
O le taamilosaga atoa foi o le a e faitauina mulimuli mai, o le a faamaonia ai e lei aga‘i ese pe na se ese le sa o Telesia mai le galuega faafaiaoga ma a‘oa‘oga.
Galuega/Tiute
2002 – 2006
Sa avea ma faatonusili, pule aoga a o se faiaoga foi i le vaega sa faaigoaina o le Pasifika Early Childhood Education i totonu lava o le Matagluega o Aoga.
O tiute lava foi ma galuega sa ia tauavea o loo ta‘ua i luga, sa faapea foi ona faaaogāina i totonu o le nofoaga tutotonu o aoga amata i le Iunivesite o Aukilani (Centre for Pasifika Early Childhood Faculty of Education University of Auckland).
1994 – 2001
Tofia e avea ma faauluuluga mo aoga amata uma a atumotu o le Pasefika, atoa ai ma kolisi i Aukilani (Head of Centre for Pacific Island Early Childhood Education, Auckland College of Education.
1992 – 1993
Sa tofia e avea o se tasi o sui lagolago mo le toe a‘oa‘oina o fanau ma faiaoga i totonu o aoga amata (Training Co-ordinator for the Pacific Islands Field-based, Certificate Training with the New Zealand Childcare Association Auckland (NZCA)
1991 – 1993
Sa tofia e avea ma se tasi e tuufaatasia aoga amata taitasi a le Pasefika, ae o se tasi foi mo le a‘oa‘oina o mataupu o aoga amata lava i totonu o le faalapotopotoga sa faaigoaina o le Pacific Foundation New Zealand.
O lea faalapotopotoga sa nafa ma amataina se polokalame fou mo aoga a le fanau, e aofia ai se nofoaga tutotonu sa faavaeina i lena vaitaimi i Kevin Rd ma Papakura. O se polokalame sa faaigoaina o le HIPPY, poo le Home Instructional Programme for Preschool Youngsters.
O lea lava foi vaitaimi mai le tausaga e 1991 i le 1993, sa ia tuufaatasia ai foi se tasi o polokalame e faatatau mo le faatāuaina o le lesitalaina ma le vaavaaia lelei o aoga amata e fefiloi atunuu e iai i totonu.
1972 – 1990
Sa avea ai ma faatonusili o aoga amata i totonu o le atunuu i Samoa, aemaise ai o le asosi a aoga amata i le atunuu (Director of Institute of Early Childhood Education, Western Samoa Preschool Association – WSPA) i Sogi, Apia Samoa.
O galuega faapitoa ma matata uma ia ua e faitauina sa faapea ona tauavea e le afioga ia Afamasaga Telesia Alipia, mai lava i le uluai taimi o lana tautua i le tulaga o galuega.
O isi vaega o lana tautua o loo taumafai pea e tau tuufaatasia ina ia faigofie ai i lau faitau. E fai lava si tele ma le felefele, aemaise ai e tai taga tutusa ma uiga tutusa uma lava ana galuega, peitai e mafai lava ona manino pe afai e vavae atu i vaega ua vaevaeina i ai. Mo le silafia foi e pei lava na faailoa atu le anoanoai o tiute ma faiva o lenei tamalii sa faia, auā e lei solomuli ese mai le Matagaluega o Aoga.
Peitai e pei ona faailoa atu le isi vaega tele ma le anoanoai o isi matafaioi sa tofia ma lagolagosua ai lenei tamalii i le mau faalapotopotoga, atoa ai ma le matagaluega lava o aoga a Niu Sila.
O tofiga faavaitaimi ma galuega mo ni taimi pupuu, atoa ai foi ma vaega tele o lana lagolago mo le nofoaga o aoga amata i Samoa i lenei vaitaimi, o le a mafai ona faaauau atu i le vaiaso fou.
