A o maimoa le lalolagi i le faaipoipoga a le alii o William, Prince of Wales, ma le tamaitai o Catherine, sa ou manatu faapea, amuia laua e leai se oi o o la aiga i ni saogamea mo le faatinoga o le la faaipoipoga.
Ua avea foi le sioa o Niu Sila atoa i le matagofie o le faaipoipoga a William ma Kate, ua misia ai e nisi le matautia o faiga polokiki a le alii o Don Brash ma lona faoa o le tofi taitai o le vaega a le ACT mai ia Rodney Hide.
E iai le talitonuga o le tasi le vaiaso i le polokiki o se vaitaimi pito i sili ona umi tele. Ma o le vaiaso lea ua tea na amata mai ina ua malaga John Key i Egelani mo le faaipoipoga, ae amata fesiligia loa e le autusitala ia Don Brash pe moni ua ofoina atu e Rodney Hide ia te ia le tofi o le suitaitai a le vaega faaupufai a le ACT.
Na tali i ai Don Brash ioe, ae mulimuli ane ina ua fesiligia Rodney Hide pe faamaonia ua ia ofoina le tofi suitaitai o lana vaega ia Don Brash, ae ua toe tetee i ai Rodney Hide ma faamalau mai le toeaina o le tamaloa, ua pasi lona taimi aogā.
O inā na amata ai loa le osofaia e Don Brash o le vaega a le ACT ma ia faatalanoaina ai loa sui faipule o lea vaega faaupufai ma na muamua lava ioe Roger Douglas ma Heather Roy ina ia avea Don Brash ma taitai o le latou vaega.
A o faagasolo pea feutanaiga a Don Brash ma isi sui faipule a le ACT, sa faailoa mai e John Key mai Egelani, poo le ā lava le mea e tupu i le va o Don Brash ma Rodney Hide, e tumau pea le avea o Rodney Hide ma minisita o lana kapeneta.
O le faaupuga lea na faigofie ai loa ona faamavae Rodney Hide mai le tofi taitai, ona e tumau pea le avea o ia ma Minisita o le faigamalo a John Key, e ui o le a avea Don Brash ma taitai o le vaega a le ACT.
O ia feuiaiga, o le osofaia e Don Brash o le vaega faaupufai o le ACT ma avea ma taitai o lea vaega, e ui e lē o ia o se sui o le ACT, ma e ui foi e lē o ia o se faipule, ua manino ai o lenei fuafuaga ua tapega lelei ma le mautinoa ma le silafia e John Key.
O le fesili aisea lava ua fai ai ia faiga? O la‘u tali i ai, e mafua ona o le talitonuga a tumau pea le avea o Rodney Hide ma taitai o le vaega a le ACT, e mae‘a mai le faigapalota o le aso 26 o Novema 2011, ua leai se vaega a le ACT, talu ai ua toatele tagata sa lagolagoina lea vaega ua mumusu ai.
O le isi itu, e manaomia e le vaega a le National le iai o le ACT, auā afai e leai se vaega a le ACT, ua tuufesili nei le toatele o le National, e faapefea la ona avea latou ma faigamalo pe afai e leai sa latou paga e pei o le ACT.
O le tāua o le ACT i le vaega a le National ma lana faigamalo ona e faigofie ai ona faatino fuafuaga faataatia ma faiga faavae a le Malo e lē fiafia i ai le toatele o le atunuu, auā e mafai lava ona tua‘i o faiga faavae a le vaega a le ACT, ae e lē o le vaega a le National.
E lē gata i lea ua iai le talitonuga a le aufaipisinisi tetele, ua fai lava sina telegese o le gaioi a John Key i le faatinoga o faiga faavae o loo mananao i ai le aufaipisinisi e faatino, aemaise o latou o le aufaipisinisi tetele ia sa lagolagoina le vaega a le Naitonal i le faigapalota o le 2008, lea ua naunau i le latou taui.
O le fesili, o ā faiga faavae ia e naunau e faatino? O le lipoti a le Komisi Suesue a le Malo lea sa filifilia ai e John Key le avea o Don Brash ma taitaifono o loo auiliili lelei ai faiga faavae uma ia.
O se faataitaiga o loo manao pea Don Brash ina ia toe faapa‘ū lafoga totogi a le aufaipisinisi ia pa‘ū i le va o le 20 ma le 25 pasene.
Sa masani ona totogi le 33% e le aufaipisinisi, ona faapa‘ū lea e John Key i le 30% i le tausaga 2009, ae o loo toe faapa‘ū foi e John Key i le 28% amata atu i le tausaga 2012, a o lenei lava e manao Don Brash ia pa‘ū i le 25 poo le 20 pasene.
O lea ua nofo aitalafu Niu Sila e totogi le $300 miliona i le vaiaso talu ai le fesuiaiga o lafoga totogi, ma o loo amo e le toatele o Niu Sila le totogiina o ia aitalafu e auala i le GST lea ua siitia i le 15%.
O isi faiga faavae o loo manao i ai Don Brash e faatino e aofia ai:
• Ia siitia tausaga mai le 65 e agai i le 70 tausaga faato‘ā mafai ona tali le penisone a tagata matutua
• Ia mafai ona faaaogā tupe teu a le penisiona e totogi ai aitalafu a le Malo
• Ia faatau ese kamupani tuma‘oti a le Malo ina ia pulea e le aufaipisinisi
• Ia toe faaopoopo tului totogi mo aitalafu a tamaiti aoga mo aoga maualuluga
• Ia faaitiitia tupe faaalu a le Malo i vaega o aoga, le soifua maloloina faapea fale a le Malo, ma le tele o auaunaga a matagaluega a le Malo
• Ia taofi le polokalame o fesoasoani tau penefiti a le Malo i aiga
O ia faiga faavae e pito sili ona manuia ai le aufaipisinisi tetele, ae atili ai ona nofo pologa le toatele o le Atunuu, aemaise lava tatou tagata. E ao ona tatou nofouta i ai auā o ia faiga, o faiga a le tagata e leai ma se alofa e tasi i tagata lautele.