O le aso ananafi lea na tatala aloaia ai le lala fou o le Toomaga mo e Puapuagatia i Leone i Amerika Samoa. O le alii Palemia, le Susuga Tuilaepa Lupesoliai Sailele Malielegaoi na tatala aloaia lea lala, ua faaopoopo i lala o le Toomaga mo e Puapuagatia (Samoa Victims Support Group) i Samoa nei, o Aukilani i Niu Sila faapea Sini i Ausetalia.
“O le faamoemoe autu lava o lenei taumafaiga ina ia iai se nofoaga faapenei i atunuu o loo faamautu ai tagatanuu o Samoa,” o le faaaliga lea a le tamaitai o loo faauluulu i ai le Ofisa o le Toomaga mo e Puapuagatia i Samoa nei, le faletua ia Lina Chang.
“I atunuu i fafo, o le autu o le auaunaga lenei ina ia iai se nofoaga e agai atu i ai nai tagata o lo tatou atunuu pe o le saili ai o se fesoasoani i atunuu o loo nonofo ai poo le maua ai foi o le fesootaiga ma le mafutaga ma isi tagatanuu o Samoa. E manaia ia, aua e pei ona vaaia i Niu Sila ma Ausetalia ua faaopoopo lava le numera o tagata Samoa ua agai i lala nei o le Toomaga mo e Puapuagatia, ma o le galuega sa foliga faigata, ua pei ua mama ona o le toatele ua mafai ona fesootai ma faasoa fesoasoani i soo se faafitauli e ono tulai mai”.
Faaalia foi e le faletua ia Lina Chang, o tamalii Samoa lava i totonu o Amerika Samoa ua iai le manaoga e ofo atu auaunaga i tagatanuu o Samoa lava ia o loo i totonu o le teritori, lea ua faatuina lenei lala fou, ma e le faailogaina foi le taimi e faatino ai a latou galuega fesoasoani.
“O le ā lava le taimi e valaau atu ai, e iai lava le tagata i le ofisa fou lenei poo le vaveao, e tali mai lava le tagata. O le faailo o le taumafai o nei sui o le atunuu ia maua atu lava se tali i soo se tasi o saili fesoasoani atu, ma e mautinoa lava o le a tele le fesoasoani e maua mai i lea lala o le Toomaga mo e Puapuagatia”.
O le isi lala o loo ua iai i le taimi lenei o le lala o le Toomaga o loo i Savaii ma ua faaaoga lea nofoaga mo i latou i le motu tele i Salafai ina ia iai se nofoaga e faamautu i ai mo talosaga o fesoasoani nai i lo le tau malaga mai i Upolu mo lea ituaiga fesoasoani.
I le amataga o lenei faalapotopotoga sa tuufaatasia ai tamaitai na galulue o ni Malu o le Malo poo leoleo. Sa ofi atu foi ma tamaitai loia aemaise o tamaitai tusitala ina ia tuufaatasia ni auala e mafai ai ona faailoa le tele o faafitauli e le o mafai e isi matagaluega ma faalapotopotoga ona tali atu ai ia i latou e sulufai atu mo se fesoasoani.
O le tele o mataupu tau i le tulafono ua galulue faatasi ai nei le Toomaga mo e Puapuagatia ma le Ofisa o Leoleo, ae ua tele foi mataupu ua aafia ai Leoleo i le latou auaunaga ua faalauiloa ma ua faapea ona saili ai e le Toomaga mo e Puapuagatia ni tali a le Faamasinoga faasaga i nei Malu o le Malo.
O aso uma e vaaia le tumutumu o le Ofisa i totonu o Apia ma ua le gata la i soligatulafono ae ua oo lava i fesoasoani i le lē tagolima o tagata ma le tali atu i faitioga ona o auaunaga lautele ua le faataunuuina, ua agai lava le toatele i lenei faalapotopotoga.
“I Amerika Samoa, o le laasaga muamua lava ua fai nei o le faia o aoaoga mo i latou o loo galulue ai i le lala fou lenei,” o se faamatalaga lea a le faletua ia Lina Chang. “E moomia le malamalama foi o tagata faigaluega o lea ofisa i tulafono ma aiaiga e faatautaia ai galuega fesoasoani aemaise o le tulafono a Amerika Samoa latou, ma e mautinoa, a manino lava sui o le Ofisa lea i ia tulaga, o le a mafai foi ona faafaigofie ni tali e avatu i le mamalu o Samoa o loo nonofo i Amerika Samoa i soo se auala e fia maua ai se fesoasoani”.
Ua iai foi upega tafailagi a lala uma aua le faasoa ai o faafitauli aemaise o tali ma fesoasoani e mafai ona ofo atu ia i latou ua agai atu i lala uma o lenei faalapotopotoga. Ua iai foi le lala o le Toomaga mo e Puapuagatia ua patino lava i le tupulaga talavou, ma o le latou galuega ua aofia ai le agai atu i afioaga e faatino aoaoga mo le fesoasoani ai i faafitauli o loo feagai ma tupulaga talavou i Samoa, ma o i latou foi nei o loo unaia le aoga faapitoa ua faatuina mo fanau e le o toe agai i aoga, ona e maua lava o loo faatau solo oloa i le taulaga o Apia.
O le toatele o ia fanau ua fiu e toe faafoi i aoga masani tulagalua ma Kolisi ae e toe sosola ese lava, o lea la ua iai le aoga lea ua faatuina e le Toomaga mo e Puapuagatia mo i latou ma ua faaopoopo pea le numera o lea aoga e pei ona faatautaia e le fanau talavou lenei o loo ua faatuina nei i Samoa.