O le Aso Pogisa i Niu Sila

T

“O se tasi lenei o aso sili ona pogisa i le talafaasolopito o Niu Sila.” O upu ia na saunoa i ai le tamaitai Palemia Jacinda Ardern, e faaleo ai lagona mafatia o le atunuu atoa, ona o le faalavelave matautia na tulai mai i Kalaiesetete, lea ua tagatavaleina ai le to’a 50 faatasi ai ma le toatele o tagata manunu’a, ona o le osofaiga fai toatasi a Brenton Tarrant.

O Ai Brenton Tarrant?

O lenei alii e 28 ona tausaga, na fanau i Ausetalia ma soifua a’e i Grafton i Sini. O ona mātua o Sharon Tarrant ma lona tamā o Rodney Tarrant na maliu i le 2010, i le 49 o ona tausaga. O se alii e fiafia e malaga i atunuu eseese, o ana malaga talu ai nei, a’o lei tulai mai le faalavelave na ia asiasi ai i Pakistan, North Korea ma Bulgaria. 

Na tusia e Tarrant i se tusitusiga e 74 itulau na ia faasalalauina i luga o upega tafailagi, lona viia o le matagofie o nei atunuu, ma le tausaafia o ona tagata, peitai, o atunuu nei e malaga mai ai nisi o tagata na maliliu i lana osofaiga i le faaiuga o le vaiaso na tea nei.

O le tulai mai o lenei faalavelave na matuai faate’ia ai lona aiga. “Ina ua ta’u mai ia te au sa ou lē talitonu, ae ina ua ou vaai atu i le ata o Brenton i le TV, na matuai faate’ia ai a’u.” 

O le tala lea a le tina matua 94 tausaga, o Joyce Tarrant o le grandmother o Brenton Tarrant. Na ta’ua foi e le tina matua, lagona faanoanoa ma le alofa o lona aiga atoa, mo tagata uma na aafia i le osofaiga a lana tama. “O le taimi nei, o le lagona ua oo mai, na’o le fia lafi lava ua ta musu e toe tilotilo atu i ni tagata.” O upu ia na faamatala ai e le tina matua lagona matamuli o lona aiga ona o le gaioiga solitulafono a lana tama ua fai.

Aisea ua ia faia ai lenei Osofaiga?

E ui e leai se faamatalaga ua tuuina mai e Tarrant i le mafuaaga o le osofaiga na ia faia, peitai, o loo ta’ua i ana tusitusiga, e faapea, o ana malaga i atunuu i Sisifo o Europa i le 2017, na suia ai lana vaai ma lona mafaufau, i tagata o loo malaga atu ma aumau i isi atunuu e aofia ai ma tagata sulufai, 

Na ia tusia foi lona lē fiafia i le osofaiga lea na ave ai e se tagata se loli i se faapotopotoga o tagata i Stockhom, o se osofaiga na maliu ai se teineititi ma vaai iai ona mata, o le tagata na aveina le loli o se tagata na malaga atu mai se isi atunuu ma nofo i Stockhom. Na ia tusia foi lona mata’ituina o le palota a Farani, ma faailoa ai lona lē fiafia i le toatele o tagata sulufai ma tagata mai isi atunuu o loo nonofo i Farani. Ona e peiseai, ua toatele atu tagata ese ma tagata sulufai i lo tagata na fananau ma soifua a’e i Farani. O ia tusitusiga o loo masalomia ai le mafuaaga o le osofaiga, peitai, o loo fai pea suesuega a leoleo i le taimi nei i le mafuaaga tonu o le faalavelave. 

Osofaiga

E manatu nisi ua leva ona faufau le osofaiga a Tarrant, peitai, e tasi le mea mautinoa o se osofaiga na saunia lelei ma faia foi ma le loto atoa. Na pueina e Tarrant lana osofaiga i se mea pueata sa faamau i lona ulu ma maimoaina e le lalolagi atoa. Na amata lana osofaiga i le fale tapuai (mosque) i Deans Ave na maliliu ai le 40 o tagata, ae o le osofaiga lona lua i Lynwood mosque e toaiva na maliliu ai. I molimau a nisi na faasaoina soifua, o latou na lalafi i lalo o tino o tagata ua maliliu. Na faamatalaina foi le gaioiga lototele a Naeem Rashid o se alii Pakistan 50 tausaga. Na ia taumafai e taofia le osofaiga a Tarrant i Dean Ave mosque, peitai, na lavea i pulufana ma maliu ai.

  E faapea foi le gaioiga lototele a le alii e suafa ia Azuz Aziz 48 tausaga. Na ta’ua e faapea, o ia lea na faasaoina le soifua o le toatele o tagata sa i totonu o le mosque i Lynwood Ave. Na ta’ua e Aziz na ia faalogoina le fana ma ia vaaia ai le savali atu o Tarrant ma tafana tagata o loo tutū i le auala agai atu i totonu o le faletapuai. O le mea muamua lava na tau iai lana vaai o le eftpos machine, na ia tamoe atu ma le eftpos machine ma ia togia ai Tarrant ma tauvalaau atu iai e sau ia te ia. Na ta’ua e Aziz na tafana o ia e Tarrant ae lei lavea na fe’alofa’i solo i le va o taavale. Na toe foi Tarrant i le taavale e aumai le isi ana fana, ae tia’i le fana lea na ia faaaogāina ua uma pulu. O le fana lea na piki e Aziz sa taatia i tafatafa o le tagata ua oti.  Na ia faalogoina ua toe papa mai fana i totonu o le faletapuai, na ia tamo’e atu ma le fana lea na ia maua, ma tauvalaau atu ia Tarrant e sau i fao, na ta’ua e Aziz, na togi e Tarrant i lalo le fana na ia uuina ae tamo’e i lana taavale. Na ta’ua e Aziz na ia tutu’i le faamalama o le taavale a Tarant i le ‘au o le fana na ia uuina ma nutililii ai le faamalama, o le gaioiga lea na sola ese ai Tarrant. Seanoa lea gaioiga, semanu e tele ni soifua ma’umau. O tagata na tau atu ia Tarrant i fafo, o tagata ua na maliliu i Lynwood mosque. O le gaioiga a Aziz ua lipotia le amanaia e Pakistan, e ala lea i se pine taualoa o le a tuuina atu mo ia. Na fai tuliga a leoleo ma Tarrant i luga o le aualatele, na so’a ai e le taavale a leoleo le taavale a Tarrant ina ia mafuli e taofia ai lona sola ese. I faamaumauga e tusa ma le 36 minute le umi mai le taimi na amata ai le osofaiga a Tarrant i le taimi na maua ai e leoleo.

Tulai i le Faamasinoga

O le Aso Toonai na tulai ai o ia i le faamasinoga maualuga i Kalaiesetete, e tali i ona moliaga, peitai, o le taeao o le Aso Gafua na faailoa ai e le loia Mr Peters na tulai mo Tarrant, ua faamalolo o ia e Tarrant, ua manao Tarrant e tauave lava e ia lona faamasinoga, na te lē moomia se loia. O le talitonuga o le alii loia, o loo manao Tarrant e faaaogā le faamasinoga e faailoa atu ai ona manatu ma ona talitonuga.

Puipuiga

O le taimi nei, o loo taofia pea Tarrant i le vaaiga a leoleo, o loo mamafa foi le puipuiga mo ia, ona o le lamatia o lona ola i le taimi nei. Ua folafola e se kegi, lo latou fasiotia o Tarrant i se avanoa muamua latou te maua. E lē gata i kegi, ae faapea foi pagota i le falepuipui, ua lilivau uma ia Tarrant, ma fia pa’ilima mai i ai.  

Tausi pea le Filemu

O lenei faalavelave ua tulai mai ua lagona ai alofa ma le tutu faatasi o tagata uma e tetee atu i nei osofaiga faaterorisi. Ua folafola foi e le malo o Niu Sila latou te faatupeina toe sauniga uma o latou ua maliliu, faapea foi ona fesoasoani mo aiga loto faanoanoa. E iai nisi o ekalesia ua tatala atu o latou malumalu e tapuai ai tagata Mosalemi, ona ua fefefe e tapuai i totonu o latou fale tapuai. O loo iai foi le fuafuaga e faia se aso faapitoa o talosaga i Magele, e galulue faatasi ai tagata Pasefika ma tagata Mosalemi, i le faamalumaluga a le alii Minisita Aupito Su’a William Sio, e talosia ai i latou uma ua maliliu, ma faapine ai le tutu faatasi o le tagata uma, lanu ma gagana e tetee atu i lenei faalavelave matuia ua tulai mai, a ia tutu faatasi tagata uma mo le saogalemu ma le filemu.