Uluai Samoa ua ia tuufaatasia se ata tifaga mo le maimoaga i faiga faatauvaga a le lalolagi
Ua tau lē mau le ‘afa a nisi o le mamalu o le atunuu, ma ua leva ona talotalo ia vave maia le aso ma le taimi e faalauiloa ma faaali ai le ata tifaga Samoa, o le Tulafale, i totonu o faletifaga i Niu Sila.
O le mae’a ai o le faalauiloaina mo na o aiga ma malo faapitoa o le ata, na mapuna mai ai ma se tala fiafia ma le faagaeetia, i le matagofie tele, ma le tāua o le ata. O le ata tifaga ua faaigoaina o Le Tulafale, (The ORATOR), ua faamoemoe o le a faaalia mo le uluai taimi mo tagata lautele, i le faletifaga i Manukau i le aso lima o le masina fou, o Oketopa.
O le susuga ia Tauti Tusi Tamasese, sa ia tusia le tala atoa sa fausia ai lea ata tifaga, ma ua mae’a foi ona pasia e tusa ai ma faiga masani, ma ua sauni nei mo le faaalia i faletifaga i Niu Sila ma Samoa, ma isi atunuu o le lalolagi. O se ata o loo faaaogāina ai le gagana Samoa, ae o loo faapea foi ona faamatalaina i le gagana Peretania (subtitles). O se auala ua faigofie tele, mo maimoaga ma le silafia ai o isi tagatānuu o atunuu i fafo, o le a faalauiloa ai Le Tulafale.
Ua taliu mai le susuga ia Tusi mai Italia sa faalauiloa ai, mo le uluai taimi le ata tifaga.
O se itu sa ia ta’ua ua faafiafiaina ai, ona o le tele ma le loloto o le maketi, atoa ai ma le faitau miliona o tagata o le lalolagi o le a mafai ona matamata ma molimauina le ata.
O le tausaga 2007, na amata tusitusi ai le tala atoa, ma sa tuufaatasia ai sosoo ai ma le pueina seia oo mai lava ina mae’a lea galuega tele i le tausaga nei.
E lua miliona tala se vaega tupe, sa faagaioia ai lenei taumafaiga, e pei ona saunoa i ai le alii Faatonusili, le susuga Tusi Tamasese.
Sa faamaonia mai foi e Tusi, sa iai foi se vaega tupe sa faamatuuina ane e le malo o Samoa, o se fesoasoani mo le atina’eina ma le fausia o le ata tifaga.
O afioaga i Manunu, Satapuala, Vaitele ma Vailele, o nisi ia o nuu sa pueina ai le ata o le Tulafale.
Na maua le avanoa e feiloai ai ma le susuga ia Tusi Tamasese, i le Aso Faraile o le vaiaso na tea nei, ma sa fesiligia ai i sona finagalo atoa ai ma se vaaiga lautele na mafua ai ona tusia ma tuufaatasia le Tulafale. E lē gata i lea, ae aisea foi na faaautu ai ma ia filifilia e faaigoa le ata tifaga i Le Tulafale.
O le ā se lagona ma se manatu autū sa mafua ai ona tusia ma fausia le ata lenei?
Tusi Tamasese: O le agaga sa tusia ai ma fausia le Tulafale, o le manao lava ina ia faafiafia, ma suia ai finagalo ma loto o nisi o le a maimoa i ai, mai le tulaga o galuega ma tiute masani, e pei lava foi o isi ata tifaga.
E manaomia e le tagata se malologa puupuu ma sina taimi e faatea ai le popole, o le vaivai, ma le mamafa o galuega ma tiute i aso taitasi.
Aisea ua faaigoa ai le ata tifaga i Le Tulafale?
Tusi Tamasese: O tala faa-Samoa, o le olaga i totonu o le aiga ma le nuu. O le soifuaga tausi matua ma tulaga masani lava. O lauga ma tala a matai i le va faamatai, ma le tausiga o aiga ma nuu, e mālie toe manaia tele i le faalogologo.
E mafai foi ona ou faapea atu e lalelei ma e aulelei tele upu ma tala a tulafale Samoa, aemaise lava o taimi o lauga, ma suaga faa matai.
O matai Samoa foi, o tagata e lalelei toe aulelei tele.
E lē gata la ina aulelei a latou upu ma lauga, ae sili ai ona aulelei o latou foliga ma le faatinoina o le gagana ma aga.
Sa ou manatu ai, e fia faasoa ma faamatala uiga mālie ma ata vaaia lea o matai Samoa. O le ala lea sa maua ai se lagona e faaautu ma faaigoa le ata i Le Tulafale (Orator).
Sa toe fesiligia foi le susuga ia Tusi, pe o le a faaauau pea ona faia ma tapenaina nisi ata tifaga i le gagana Samoa.
Na saunoa Tusi, o le ata atoa lava lena, ma o lona faamoemoe foi lea mo le lumanai, ia galue pea, ma toe faia nisi ata e saga faatupulaia ai le fiafia o tagata Samoa, ma faalauiloa ai le atunuu i fafo.
Sa ia ta’ua o tagata Samoa, e fiafia tele e toe fia silasila ma matamata i ata e pueina i totonu lava o ona laufanua ma ona laueleele, aemaise lava o ona lava tagata. O se tasi lea o alagaoa, ma penina tautele e lē mafai ona aveesea e se tasi mai tagata Samoa ma lona atunuu.
Na faamaonia mai foi e Tusi, o le a lē gata i ata tifaga e faaaogā ai le gagana Samoa, ae o le a taumafai foi ina ia tuufaatasia ni ata tifaga e faaaogā ai le gagana Peretania.
Sa ia faafetaia foi le malo o Samoa, ma le Matagaluega o Turisi i Samoa lava ona o fesoasoani sa ofoina ane mo lana taumafaiga.
Talaaga o Tusi Tamasese
Na soifua a’e le susuga ia Tusi Tamasese i le afioaga o Vaimoso, o Mulifanua le isi ona afioaga. O ona tuaa o Tusi Tamasese ma Joanne Tamasese i afioaga e pei ona ta’ua. Sa aoga ma a’oa’oina amata mai i le Apia Primary, sosoo ai ma Malifa ma ulufale ai i le NUS i Samoa lava.
Na malaga mai i Niu Sila i le 1996, ma aoga ai i le Iunivesete i Waikato. Sa amata a’oa’oina ai le atamai ma poto faapitoa i le tulaga i tifaga, ma ata atoa ai ma isi agavaa e taulai lava i le fausia ma le tuufaatasia o ata tifaga.
Na toe faaauau a’oa’oga i Ulegitone i le tomai lava i ata tifaga. E pei ona ta’ua muamua o le tausaga e 2007, na amata tusia ai le tala e pei ona liliuina ma avea ma ata tifaga, le Tulafale.
O le tusi sa muai faamatuuina ma faaigoaina o le Va Tapuia ma Tulafale, sa fesootai lelei ma le ata tifaga e pei ona faalauiloaina nei.
O le Va Tapuina sa avea ma faataitaiga, ma o se ata sa faatino ai le tapenaina o le ata tifaga, ma saili ai le agavaa ma le talafeagai ai ona pasia ma faamatuu le Tulafale. O le aso lima o Oketopa o le a mafai ona faaali ai lea ata i le faletifaga i Manukau i Aukilani i Saute.