O le 14.2% o le faitau aofai o Samoa e maua i le Gasegase tau Fatuga’o

E tusa ai ma le lipoti faaletausaga e faaiuina i le aso 30 o Iuni 2019 mo le Faalapotopotoga Faavae Tau Fatuga’o a Samoa ua maitauina ai le oo atu i le 14.2 pasene o le faitau aofai o Samoa ua aafia i le gasegase tau fatuga’o. Ta’ua e le alii pule ia Mulipola Lose Hazelman i lea lipoti, o loo faaauau pea le galuega a le Faalapotopotoga ina ia taumafai pea e faaitiitia le aofai o tagata e moomia le auaunaga faamamā toto. 

O le Faalapotopotoga lenei o Faavae Tau Fatuga’o o Samoa na amata mai i le tausaga e 2005, ma e tele nisi o miliona o tupe a Samoa na mafai ona faasaoina ona o le taugata tele o le tau sa masani ona tuuina atu ai nisi o gasegase mo togafitiga i Niu Sila.

I le 2017, sa liliu ai le faatāua a le Faalapotopotoga mai i galuega tau faamamā toto, i galuega tau i le puipuiga, aemaise lava i le vave mauaina, ma le togafitia o tagata ua aafia i gasegase tau fatuga’o. O lenei suiga sa see ai loa nisi o Tausi Soifua Resitalaina i le vaega o Puipuiga, ae faatino e foma’i faapitoa tau i le faamamā toto galuega tau faamamā toto e ala i masini. 

O le masina o Me, 2019, na galulue faatasi ai le National Kidney Foundation of Samoa ma le Sosaiete o Foma’i a Samoa i le faatinoina o se fonotaga ma lona autū “Atunuu Mālōlōina, Fatuga’o Mālōlōina. Na maua ai ma le avanoa e auai mai ai ni Foma’i Faapitoa tau Fatuga’o e faatino ni aoaoga faapitoa auā lava le aotauina o foma’i ma tausi soifua mo le faalauteleina o le silafia. 

O le faamoemoe ina ia faaauau pea lea faiga faapaaga i le taumafai lea e faaitiitia le faatupulaia o faama’i lē pipisi lea e oo ina aafia ai ma fatuga’o. 

I le 2019, sa faatino ai le uluai Vaiaso o Fatuga’o, sa lagolagoina e le kamupani a le DIGICEL Samoa, auā le uunaia malosi o le feau mo le tausia lelei o fatuga’o. 

Mo le siitia pea o le auaunaga, sa faatino feutanaiga ma ua tuuina atu se talosaga i le Sosaiete o Foma’i Faapitoa o Fatuga’o o le Lalolagi, ina ia aofia Samoa i lana polokalame fai paaga ma se isi auaunaga faamamā toto i atunuu i fafo, auā lava le faalauteleina o tomai a le aufaigaluega aemaise le vave silafia lea o metotia fou ua iai nei. 

E pau le auaunaga o loo tuuina atu i le taimi nei, o le togafitiga faamamā toto i masini (Haemo-Dialysis). I totonu o lenei tausaga faaletupe 2018/2019, e 36 gasegase fou sa faaopoopo mai, faatusa i le 43 sa faaopoopo mo le tausaga 2017/2018. 

E 167 i latou sa tuuina atu i ai le auaunaga faamamā toto. Mai i lea aofaiga, e 21 i latou ua maliliu, 10 ua lē toe faaauauina, (6 ona ua punitia uma alatoto, 4 ua finagalo lava latou i ai), 1 ua malaga i fafo ae 20 i latou ua agai mo togafitiga i le National Health Services ona o isi gasegase tugā ua aafia ai. 

Mai i le 167 tagata sa tuuina atu i ai le auaunaga faamamā toto, e 58 pasene o i latou e i lalo ifo o le 60 tausaga o le soifua. 

O se tulaga faigata tele lea ona e atagia ai ua amata aafia o tatou tagata i faama’i lē pipisi, lea e afua ai le leaga o fatuga’o a’o talavou le soifua.

I polokalame faalauiloa ma suesuega a le Faalapotopotoga mo i latou ua lata ina oo i le tulaga lenei o le faamamā o le toto mo le tausaga faaletupe 2018/2019, e 98 suafa fou sa faaopoopoina i le lesitala, 44 sa maua mai i suesuega a le National Kidney Foundation of Samoa, 51 sa auala mai i le National Health Services faapea foma’i tuma’oti, ma le 3 sa auala mai i isi vaega. 

E 290 gasegase sa vaaia i totonu o le tausaga, ae 1,272 togafitiga mo le faatupulaia o le gaosiina e le tino o sela mūmū o le toto. Mo lenei lava tausaga, e 22 tagata sa aafia i nei polokalame ua amatalia le faamamā o le toto. 

Saunoa foi se tasi o alii Foma’i o le Faalapotopotoga, le susuga ia Leituala Dr Ben Matalavea, o loo molimauina le faatupulaia pea o le fuainumera o i latou o loo tuuina atu e faamamā toto ona o le maualuga tele o le aafia ai o le atunuu i gasegase lē pipisi e pei o le toto maualuga ma le suka.

O loo unaia malosi e Matalavea le atunuu ina ia taumafa i meaai paleni ma le soifua maloloina faatasi ai ma le maua pea o le avanoa e faamalositino ai, e vaoia ai le oo atu i le masini e faamamā ai le toto.