Maualuga pea tulaga o alii nai lo tamaitai i Samoa

Ua fā tausaga ua mavae talu le tusiga igoa mulimuli a le atunu’u na faia i le tausaga e 2011. O faamaumauga o lea tusiga igoa ua faailoa i se lipoti mai le ofisa o le fono a atunuu o le Pasefika e ala mai i le Matagaluega o Tina ma Tamaitai, Atina‘e o Nuu ma Afioaga ma Aga Fesootai, ua iloa ai o loo ao pea le fua a le itupa o o alii i le umia o tulaga o ni taitai i totonu o nuu, ma auaunaga ma tautua eseese a le Malo e oo lava i tofi Faipule o le Palemene.

Ua talatala pipi e lea lipoti faamaumauga na aoina mai nuu ma afioaga o tina ma tamaitai ua umia suafa matai, lea e na o le 4 pasene o tamaitai o loo umia suafa matai i Savaii, ae na o le 10 pasene i Upolu. I le atunuu atoa e 16,583 alii ua avea ma matai ae na o le 1,228 tamaitai. O lona uiga o le 93 pasene o alii ua avea ma matai ae na o le 7 pasene le ituvai o tina ma tamaitai.

I le tulaga o tu ma aganuu a Samoa i le faamatai, e ese matai Tamalii ese matai Tulafale. E oo lava i lea tulaga o loo fulisia foi i alii o loo umia suafa Tamalii e pei ona faaalia e 1,727 matai aii i Upolu ae na o le 200 tamaitai.

I Savaii 2,151 alii o loo umia suafa Tamalii ae 168 tamaitai. O lona tuu aofaiga e 1,927 alii ma tamaitai ua ausia lea tulaga o suafa matai i Upolu, ae 2,319 i Savaii. I suafa Tulafale e ao foi le fua a alii i ia suafa matai.

O Upolu e 4,697 alii ae o tamaitai e 198. O Savaii e 4,800 matai Tulafale o alii ae 132 mo tamaitai. Fai mai le suesuega ma lona taunuuga o le isi lea molimau ola o le maualalo pea o le amanaia o tamaitai Samoa i le tuuina i ai o ni suafa matai ma maua ai le avanoa e lotolotoi i pulega a nuu.

O nisi o nuu e tusa ma faamaumauga o le suesuega, e matuā leai lava ni tamaitai o avea ma matai. O nuu ia e pei o Saina, Lotoso‘a, Salepoua‘e, Nono‘a, Tufulele, Fasitoo-uta i pitonuu o Matailiili ma Salioa, Leulumoega, Faleatiu, Vaiee, Sataoa, Matautu Falelatai, Matanofo, Falevai ma Sama‘i, Samea ma Paepaeala, Tafagamanu, Apai i Manono Tai, Lalomanu, Samusu, Matatufu Aleipata, Musumusu Fagaloa, Samamea Fagaloa, Lufilufi, ma Salelesi i Upolu.

O Savaii o nuu e leai ni tamaitai o avea ma matai e aofia ai Asau, Samata i Tai, Samata i Uta, Vaipouli, ma Vaisa‘ulu. O afio’aga ua faamauina i le suesuega e maualuga le numera o tamatai o Matafaa i Lefaga ma Faleaseela e 43 pasene, o Utufaalalafa e 36 pasene, o Moataa e 39 pasene ma Leauvaa i Sasa‘e e 33 pasene. O le aotelega o ia pasene e pei ona faaalia o Matafaa e to‘a 43, Moataa e 39 tamaitai ua matai, Utufaalalafa e 36, Leauvaa i Sasa‘e e 33.

O isi nuu o loo feololo le numera o tamaitai ua matai o Faleasiu e 25, Sasina e 20, Ulutogia e 18, Salua-Tai e 17, Eva e 17, ma Vaipu‘a e 17.

O le tele lava o nuu ma afioaga ua ave suafa matai o aiga i tamaitai e amata mai i le tasi, lua, fā, lima, fitu ma le sefulu peitai e mafuli lava i le aofaiga e lē i lalo ifo o le sefulu ni tamaitai ua matai. E iai foi nuu e lē o taliaina matai tamaitai i totonu o le saofaiga a matai o le nuu o loo feagai ma le faatonutonuina o pulega. E tele mafuaaga ua faailoa e nisi na fesiligia ma sui o le Malo i le taimi na faatino ai le suesuega.

O nisi o mafuaaga e lilifa i ai lagona faaalia ua mafua ai, ona e faapea e lē mafai ona toe saofafai ni matai tamaitai ma nisi oo latou aiga i le itupa o alii ua matai ona e iai taimi e talanoaina ai mataupu ma‘ale‘ale ma e lē fetaui ai i le va nonofo o le tama ma lona tuafafine poo le feagaiga.

Ua faaalia foi e nisi na fesiligia e mafua lea tulaga ona ua iai lava le faiganuu a tamaitai ua avanoa ai tina ma tamaitai ua avea ma matai ona lotolotoi ai i totonu. Peitai o nisi nuu e lē o iai ni faiganuu faapea se‘i vaganā le vaevaega masani o le aualuma, ma le saofaiga a faletua ma tausi.

O faamaumauga uma nei ua faaalia i le lipoti na faalauiloa i le vaiaso ua mavae i le faamanatuina o le Aso o Tamā o Samoa. O le faalauiloa foi lea na tuuina atu ai ma Tulafono o faaiuga a nisi o nuu ua mae‘a ona lesitala.

Ua fautuaina i le lipoti le Malo ia faia ni polokalame faalauiloa e unaia ai le tāua o le sao o tamaitai i totonu o pulega a nuu aemaise ia faia ni aoaoga e auai uma matai o nuu e faailoa i ai tulafono ma o latou aiaiga o loo faamamafa ai le tatau ona avanoa tutusa o alii ma tamaitai i taitaiga ma pulega e lē gata o totonu o nuu, ae faapea i upufai o le Malo e ala i le umia e tamaitai o tofi faipule o itumalo.

Ua molimauina le faia o nisi o polokalame e pei ona unaia le auai o fanau aoga i fonotaga faataitai faapalemene e faamalosia ai le siitia o le sao o tamaitai talavou o le atunuu, e avea ma faalauiloa e unaia ai suiga o lagona ma mafaufau e taunuu ai i faiga filifiliga e avanoa tutusa ai alii ma tamaitai i soo se matata, o tomai ma galuega.

O le suesuega na faia e tusa ma faamaumauga o le Tusiga Igoa a Samoa i le tausaga e 2011, ua iloa ai e ui ina molimauina le siitia o le numera o tina ma tamaitai o le atunuu ua umia tofiga maualuluga i galuega, peitai o loo maualalo lo latou tulaga ausia o ia tulaga ma le avea ma matai pe a fua i le maualuga o le aofaiga o le itupa o alii ua umia ia tulaga ma filifilia e avea ma matai