Manumalo finau a le Masiofo, toe maua lona fanua

“Ua tātuu niu ma tala ese le fale sa iai”


O le fanua umia saoloto i le nuu o Magia a le Masiofo o Ida Barbara Vaai, o sana meatotino mai lana usuga gafa muamua ia Louis Stowers. Sa ola a‘e ai ma ona alo i le fanua sa iai ma lo latou fale papalagi e fā potu moe.

O se fale e pei ona faamatalaina i faamaumauga a le faamasinoga, sa fausia i ni fausaga tuai o fale papalagi i le vaitau o le 1970, ae na toe faafou i ni tausaga mulimuli ane ai.

O le afioga i le masiofo sa toe usugafa i le Aloalii, Afioga Vaai Kolone sa avea ma faipule o le Palemene, ma tofia foi e avea ma Sui o le Fono a Sui Tofia poo le Sui Ao o le Malo i ni tausaga ua tuanai.

O le tausaga e 2008 na fausia ai se faletalimalo Samoa o Situfu Filipaina i luga o le fanua, le mafuaaga lea o le ave e le Masiofo o le mataupu i le faamasinoga, e toe finauina ai le toe maua e ia o lona fanua.

Sa finau lē na faasaga i ai le mataupu poo Situfu Filipaina o Magia, o le fanua tau Samoa ma o se meatotino a lo latou aiga, e pulea e le suafa Ailolo.

Na finau foi le itu tetee o le fanua ua liliu ese e tagata i se auala lē sa‘o ma avea ma fanua umia saoloto poo se freehold land.

O mau ia sa silasila i ai le faamasinoga i le finauina o le mataupu, pe moni ma faamaoni le mau a le itu tagi, poo le itu tetee e sa‘o le latou mau.

O molimau a le tina o Ida na ia tuuina atu pepa o fanua o loo iai ma faamaumauga uma mai lava i le tausaga e 1897 na faamauina ai le eleele i le suafa o Frank Cornwall Junior, e ala i se Court Grant numera 968 i le taimi o pulegamalo a Siamani i Samoa.

O le tausaga e 1921 i taimi o pulega a Niu Sila na faamauina ai le fanua i le suafa o Jane Brunt, o se eleele tau papalagi poo le European land.

O le tausaga e 1941 na liliu atu ai le fanua mai ia Jane Brunt i le suafa o Isabella Stowers e iloa foi i le suafa o Pela Stowers, o le tina lea o Louis Stowers, le toalua muamua o Ida.

O le tausaga e 1973 ina ua maliu Louis Stowers, na see atu ai le fanua ma lesitala i le suafa o lē ua tagi faasaga i le aveesea o lona fanua e le itu tetee.

O le mau a Situfu sa tuuina atu mo suesuega a le faamasinoga na faaalia ai, o le fanua o lo latou aiga i Magia ma o se fanua faaleaganuu e pule ai le suafa matai o Ailolo.

Peitai e lē iloa poo ai ua na liliu ma avea ma fanua umia saoloto poo se fanua tau papalagi. Na faaalia foi i le mau a le itu tetee, afai e maua i sailiiliga a le faamasinoga o se fanua umia saoloto e ao loa ona faaliliu atu le fanua e avea ma ana meatotino ona ua silia i le 12 tausaga o ia nofoia.

O sailiiliga a le faamasinoga i mau na tuuina atu na faamaonia ai, o le fanua e faasino i le itu tagi ma o se meatotino a le afioga i le Masiofo.

O le mau a le itu tetee e leai se faamaoniga ona e leai ni mau tusitusia na tuuina atu, e lē pei o le itu tagi sa tuuina atu pepa o faamaumauga ma le talaaga mai o i latou sa iai muamua le pule i le fanua ua finau ai.

O Situfu Filipaina e alala i Ausetalia, ae na ia faaalia e ta‘i lua tausaga ma malaga mai i Samoa.

O lana malaga mai i le tausaga e 2008 na amata ai loa ona fau lona maota Samoa talimalo i le fanua ina ua tau lalata i le Kerisimasi o le tausaga lava lea.

Sa finau le itu tagi e totogi atu e le itu tetee ni tupe ona o le soli fua o le fanua ma le fau faamalosi o le fale. Sa finau foi e totogi atu le tau o le fale sa iai i luga o le fanua ona ua tala ese, ma ua faaleaga foi nisi meatotino e pei o le pa sa sio ai le fanua atoa ai ma sitepu sima.

Sa finau foi le itu tagi e totogi atu le tau o feoaiga i taavale ona o le tau sailia o le mea ua tupu, atoa ai ma le totogi o mafatiaga o le tino ma le mafaufau ua aafia ai lē ua tagi ona o le afaina o ana meatotino i le gaioiga a le itu tetee.

O iloiloga a le faamasinoga na lē faamaonia ai le finauga a le itu tagi sa tala e le itu tetee lo latou fale nofo sa iai i le fanua, ona e lei mafai ona tuuina atu ni mau faatuatuaina e faamaonia ai lea tuuaiga. E lei mafai foi e le itu tagi ona faamaonia o le pa sa sio ai le fanua na tala e le itu tetee. I le aotelega o le mataupu ua faamaonia ai o le fanua o se meatotino a Ida Vaai ma ua poloaina le itu tetee e totogi le $12,000.

O le aveesea o meatotino e pei o niu ua faatonuina foi le itu tetee e totogi se vaegatupe lima selau tala.

E lima selau tala foi e totogi e le itu tetee mo le faaleagaina o sima o le auala savali poo concrete footpaths.

O le isi lima selau tala e totogi mo mafatiaga o le itu tagi, ae $120 tala, e totogi mo feoaiga. O le aofaiga atoa o le tupe e totogi e Situfu Filipaina e $13,620 tala.

Ua iai se fetuunaiga ua faia e le faamasinoga, pe afai e malilie itu e lua e taatia ai pea le fale poo le maota talimalo faasamoa ua fausia ai e le itu tetee i le fanua ona faia lea o se fetuunaiga i se tau e totogi e le itu tagi mo le fale.

O le faaiuga lenei a le faamasinoga na fofogaina i le masina na tea nei o Tesema, i le taimi ua lalata i malologa o le faaiuga o le tausaga.