Fesili ma Tali – 21 Feb 2011

Fesili – O lea ua amata ona ou faigaluega, ua uma a‘u aoga, maua lo‘u faailoga mai le Iunivesite.

E faafefea ona totogi la‘u student loan, ae e fia foi le aofai e tatau ona toese mai i lo‘u totogi?

Tali – A sili atu i le $19,084 lou totogi o le tausaga, e tatau ona faaaogā le tax code MSL e toese ai lau lafoga. E te maua le pepa IR330 mai le ofisa fai totogi o le tou fale faigaluega.

O le pepa lena e tatau ona faatumu, tusi ai lou suafa, o lau numera lafoga, ma lau tax code, ona ave lea i le vaega lena e faia totogi, e mafai ai ona latou iloa le aofai o lau student loan e toese i taimi uma e fai ai lou totogi.

Fesili – Ua ou fiu i le tau togitogi o la‘u student loan. Na amata mai lava faato‘ā ou faigaluega, ae lei faia so‘u toalua, o lenei ua matutua la‘u fanau o tauave lava lenei avega.

Ua ou manao e faavave le totogiina o la‘u aitalafu se‘i aveese atu lenei student loan ma le tele o le gaosa.

Tali – E 10% le ponesi e te maua pe a e totogi se $500 ma ona tupu i le tausaga, i luga atu o le peimeni lena e toese e lou fale faigaluega.

O si faamalosiaga a le Ofisa o lafoga ina ia vave ai ona totogi student loan.

Fesili – Se faamolemole, na ou faitau i le nusipepa o le SamoaTimes i lau column. Malo lava manaia le fesoasoani ua tele ai mea ua ota malamalama ai. Ae faamolemole o lata fesili lava mo le vaega lea i le pepa.

O a‘u ou te faigaluega i le kamupani vali fale, a o lea ou te fuafua e fai sa‘u a‘u lava konekarate, ae e iai foi a‘u uo inisinia e toalua o loo matou fuafua mo se matou fale inisinia.

Faamolemole se fesoasoani i lea tulaga poo ā auala uma e tatau ona uia mo le faatuina o se pisinisi.

Tali – O le toatele o le au vali fale, o loo iai a latou konekarate ma kamupani tetele e pei o le Transfield, ua faatu a latou kamupani ma lesitala ile Ofisa o kamupani. I le taimi e lesitala ai lau kamupani, o le taimi foi lena e mafai ai ona apalai le numera lafoga o le kamupani, ma lesitala i le GST pe a e manao ai.

E faamalosi le lesitala i le GST pe afai e te faamoemoe e sili atu i le $60,000 le tupe maua a le pisinisi i le tausaga. A i lalo o le $60,000 e mafai lava ona e lesitala, ae e lē faamalosia.

E mafai foi ona e galue faa “sole-trader”, e faaaogā lava lau numera lafoga lena e iai e lesitala ai foi le GST. O le itu lelei o le sole trader, e te lē tau apalai mo se isi numera lafoga.

O le isi mea tāua ina ia faigofie ona fai le galuega a lau Tausi  Tusi, o le fai ese o se tusitupe a le pisinisi.

E faaalu i ai tupe maua a le pisinisi, ma totogi mai ai foi na o pili a le pisinisi.

E manaomia e le faletupe le kopi o le lesitala a le kamupani faato‘ā mafai ona tatala se tusitupe i le igoa o le kamupani. Ia muamua ona siaki le kamupani lena e maua mai ai lau konekarate poo a ni a latou aiaiga.

O le masani a kamupani tetele nei, ona o galuega e aafia ai tagata lautele, e faamalosi mai le fai o sau inisiua, e puipui ai oe pe a tupu se faalavelave ua manu‘a se isi, pe faaleaga a latou mea totino.

A o le tulaga i le tou fale inisinia, se‘i filifili outou pe alu faapaaga, ia pe faatu se kamupani.

Ou te iloa e faigata ona sole-trader auā o lena e toatolu outou. O la‘u fautuaga e sili atu le kamupani ona faigofie ona faatu ma lesitala.

E tatau foi ona tatala se tusitupe i le igoa o le kamupani, ma ia teu faalelei pili ma lisiti, ma isi faamaumauga o tupe alu ma tupe maua, e manaomia ile taimi e faila ai le GST, aemaise foi le sauniga o lipoti e iloa ai poo maua se polofiti.

Fesili – E fia se tau e faatu ai se matou kamupani, a o ā foi mea e te manaomia?

Tali – E na o le $200 la‘u pili, ae $160 e totogi i le Ofisa o Kamupani.

O mea nei e manaomia:

• Aofai o siea

• Suafa, tuatusi ma numera lafoga a shareholders

• Suafa, tuatusi ma numera lafoga a directors

• Tuatusi e lesitala ai le kamupani

• Tuatusi mo fesootaiga ma meli lafo mai Ofisa o kamupani.