Fausia e tusitala le manao o le Palemia

Ua autasi sui o loo galulue i Televise, Leitio ma Nusipepa na auai i le faatasiga sa talanoaina ai le faatuina o se itutino e faamalosia ma faatonutonu galuega a tusitala ma le aufaasalalau poo se Media Council, ina ia faatuina loa lea itutino e aunoa ma le iai o se sao o le Malo, pe i se isi faaupuga o ni faiga faapolokiki.

Ua fulisia lagona e apo le valaau a le Palemia e faatu se itutino faapea, sa amatamea ai le faalapotopotoga o tusitala a Samoa, ae na alualu tapenaga taatia.

Na fulisia le lagolago ona sa manino i finagalo faaalia o sui sa auai i le fono na faia i le Aso Lulu, 22 o Fepuari 2012 i le potu fono o le Komisi e pulea tagata faigaluega a le malo, e iai itu tāua o le faatuina o se itutino e faamalosia galuega a le tusitala ma le aufaasalalau, aemaise o le itutino foi lea e suesueina ni faasea faasaga i le latou auaunaga.

O le itu mautinoa e pei ona faaalia e se tasi o sui sinia o faasalalauga le tamaitai pule o le TV1 le afioga Galumalemana Faiesea Matafeo, ua tele le sao o le galuega a tusitala ma le aufaasalalau i le atina‘e o le atunuu aemaise lava o le unaia o pulega lelei ma pulega e faavae i faiga faatemokarasi.

O le faatonu o le nusipepa o le Samoa Observer, le afioga Mataafa Keni Lesa, sa ia faaleo le tumau pea o le teena e le nusipepa o le faatuina o se itutino, ona o le fesili o loo tamau pea i ai, pe aisea ua manatu ai le Malo e faia lea itutino.

Sa faaleo lea tetee e le alii faatonu sinia le afioga Savea Sano Malifa i le feiloaiga a tusitala ma i latou o pulea nusipepa, televise ma leitio, ma le vasega o tusitala ma le faatonu o le Komisi o le toe fuataina o tulafono, le Law Reform Commission.

O le komisi foi lea na ave i ai le fautuaga a le Palemia ina ia silasila i ni auala e faavae ai loa le faatuina o se itutino mo le aufaasalalau ma tusitala, le Media Council.

Peitai o le taunuuga o le fonotaga na o tusitala ma le aufaasalalau ua latou lē talia ai le aafia o le Malo i le faavaeina o lea itutino, atoa ai ma le fausia lava e i latou o galulue i nusipepa, leitio ma televise o le latou taiala, poo le Code of Practice e faatonutonu ai le faiga o le latou galuega.

O atugaluga na faaleo i le auai o le Malo i lea galuega, ona e ono atagia ai le aafia o ni faiga tau polokiki ma lē maua ai le tutoatasi o le faiga o le galuega, ae o le a foliga ai e faatonutonu mai le galuega e le Malo. Na pau le vaega sa lagolagoina ai le aafia o le Malo, o le faatupega lea o le faagaioia o le Media Council.

O le taunuuga foi o le fonotaga na ioeina ai e sui sa auai le filifilia o ni sui se toalima i le itutino poo le Media Council, ma ia aofia ai le Komesina o Sulufaiga, le Ombudsman, o se sui e toatasi mai le autusitala ma tagata faasalalau, se sui e toatasi o le lautele o le atunuu poo le public, ma se sui mai ekalesia.

E lē faapitoa le sui o le ekalesia i le fono a Ekalesia Soofaatasi ae ia aofia uma ai ma isi ekalesia i le atunuu. O le faaiuga ua taoto ai nei, o le tuuina atu o se sao lea o le autusitala ma tagata faasalalau uma i le atunuu i le galuega a le Komisi mo le toe fuataina o tulafono.

Ua faaopoopo i ai ma le tuualalo i le komisi ma le Malo, ina ia soloia nisi o tulafono o loo saisaitia ma tau faamata‘u i le saolotoga o le galuega e pei o le tulafono e faasino ia i latou e umia nusipepa ma falelomitusi.

O se tulafono e mafai ona faamalosia ai le tuuina atu o ni faamatalaga ia i latou na maua mai ai ni faamatalaga. Ua fautuaina foi le Malo e ala atu i le komisi o le toe fuataina o tulafono, ina ia fausia se tulafono e ta‘ua o le tulafono mo le saolotoga o faamatalaga, poo le Freedom of Information Act, e agavaa ai le lautele o le atunuu ma le autusitala ma le aufaasalalau ona tapa le Malo e tuuina mai ni faamatalaga e tatau ona silafia e le lautele o tagata, aemaise lava i faamatalaga e patino i le sailia o ni faiga lē amiotonu ma ni faiga faaalatua.

E avanoa ai foi le tuuina mai i tagata lautele o ni faamatalaga e tatau ona latou silafia e aunoa ma le taofiofia i se tulaga e natia ai le sailia o le mea moni. O le aso fitu o Mati 2012 e toe fono ai tusitala ma tagata faasalalau uma mo le faamautuina o le latou taiala, le code of practice o le a lima taitaiina ai le latou galuega.

O le Tusi Paia lea e tatau ona faitau ma mulimulitai ai tagata uma o loo galulue i nusipepa, leitio ma televise. O le faatuina o le itutino mo tagata faasalalau ma tusitala ua aofia uma ai auaunaga tau televise ma leitio faapea nusipepa i Samoa o loo faagaioia tutoatasi ma auaunaga faapea o loo pulea ma umia e le Malo.