“E lē galo oe Avele, ae a galo ia pipii a‘e lo‘u laulaufaiva”… O se laina o se tasi o pese a le kolisi o se pese aualofa ma o se pese foi e toe sa‘afi ai pe a manatua le laumua. E manatua e le toatele lenei kolisi ona o mea na tutupu i ona po sa mamalu ai pulega a le aoga pe a palasi ane i le amio pulea o tama. ‘E fesili muli mai ia mua mai’, o le fesili lea a le tama faato‘a ulufale i le tama matua, i latou ua avea ma faai‘uaso.
Na saunoa le Palemia, Susuga Tuilaepa Lupesoliai Sailele Malielegaoi, ma ia toe sa‘afi i ia tu ma aga a le kolisi lenei o loo olaola pea i loto o tama tuai ona o le vaitau i le amataga o le kolisi sa na o alii, ae o le vaitau o le 1988 na faaofi ai loa le itupa o tamaitai, lea na faaalia e Tuilaepa na avea ma suiga i amioga o tu ma aga tuai a le kolisi.
E lei autalaina e le Palemia ia amioga i lona tulaga lautele auā e leai se isi o tamalii sa aoaoina ai e lei silafia. O ni tu ma ni aga sa maopoopo ai le lelei o le amio a tama o le kolisi ona sa leai se isi e faafia utuvai tofo i ai, auā a oo ina palasi i ai aulape o faasalaga e matuā tigaina lava.
O le atoa ai o le 90 tausaga talu ona faatū Avele, ua toe fafagu mai ai ma se tasi o faaiuga a faigamalo ua mavae na toetoe tapuni ai Avele. Peitai na folafola e le afioga Tofilau Eti Alesana a o avea ma Palemia, a toe filifilia lana faigamalo ma le vaega faaupufai o le HRPP o le a toe tumau Avele.
O se folafolaga na faaalia e Tuilaepa o loo mausali pea e oo mai i le taimi nei. O Avele sa iloga lona sao i le lelei tele i taaloga aemaise le lakapi. O le taimi o avea le susuga Seiuli Paul Wallwork ma Pule, sa iloga foi le sao o lea tamalii i le aoaoina o le fanau ma taaloga. O le faletua o Aiga Esera o ia le uluai tamaitai na filifilia e le Malo e avea ma Pule, lea na ia tuua ina ua aulia tausaga e malolo litaea ai. E toatele nisi iloga o le atunuu sa pulea le kolisi i tausaga ua mavae ma e maoae foi lo latou sao i le aoaoina o fanau a le atunuu.
O le taimi nei ua tele atinae ua faatino e le asosi o tama ma teine tuai o Avele. Ua tele foi fesoasoani mai isi paaga a le Malo o Samoa i atunuu i fafo ua faamanuiaina ai Avele. O se aoga na uluai a‘oa‘o ai mataupu i tomai tau faatoaga lea sa sikolasipi mai i ai tamafanau a isi atunuu o le Pasefika e pei o le Atu Kuki ma Niue. O se tasi o tama tuai mai le 1960 i le 1962 le susuga Tom Masters ua avea nei ma Ao o le Malo o le Atu Kuki, o ia foi o le sui o le Tupu Tamaitai o Peretania sa auai i le faamanatuina o le 90 tausaga o Avele.
O lana molimau foi lea e lē galo Avele ia te ia, auā o se aoga sa telē sona sao i lona olaga faataitai. Ua mafai foi ona tulai mai i le tofiga ua iai nei e pei ona saunoa Tom Masters, ona o le lelei o Avele. O le Aso Tofi o le vaiaso nei 12 o Iuni 2014 o le a faatoa feula ai le keke o le aso fanau o le 90 tausaga, ona o le aso tonu lea na faavaeina ai Avele i le tausaga e 1924.