Toe tepa i le 100 tausaga ua tea na Pule ai Niu Sila ia Samoa

Auā sa outou tau le taua lelei ma ua outou manumalo ai lava. O pine faamau o le taua sa tauina e nai o tatou tuaa lea ua maua ai nei le saolotoga ma ua ‘ae‘ae ai nei i maaomalie Samoa ma ona tagatānuu uma.

Pe a toe tomanatu la i le tele o nei tausaga ua tuanai atu ma lona faagasologa mai, ona lagona ai lava lea o le ootia alofa aemaise foi o le loimata maligi e manatua ai ma le loto faafetai tele auā sa lei faigofie lo latou asaina mai o le gasū i le faafeagai ai ma faigamalo sa pulea si o tatou atunuu i le vaitau o le Taua Muamua o le Lalolagi.

O le afiafi o le Aso Faralie na faataunuuina ai se sauniga matagofie i le falemataaga (The Cenotaph, Auckland Domain) sa auai atu i ai ma mafuta ai le toatele o sui o Samoa o alala i Aotearoa nei mai vaega eseese o le atunuu aemaise foi o nisi na malaga faapitoa mai Samoa ona o le fia auai i lenei faamoemoe tāua.

O le susuga i le faafeagaiga, Susuga Rev. Elder Lucky Richard Slade sa feagai ma le taitaina o le tapuaiga faatasi ai ma le susuga Chaplain Class 2 Collin Mason. O le susuga ia Roy Clare (CBE) o le faatonu o le Auckland War Memorial Museum sa feagai ma le faalauiloaina o le sauniga.
O le lauina o le talaaga o le taunuu atu o Niu Sila i Samoa i le masina o Aukuso i le tausaga 1914 ma latou tauaveina mai ai loa le pulega o Samoa mai le malo o Siamani, na saunoaina e le afioga Lieutenant General the Right Honourable Sir Jerry Mateparea – Governor General of NZ. O le faitauga lona lua na saunoaina e le afioga i le Komesina Sili o Samoa, Afioga Leasi Papalii Tommy Scanlan. I lea foi faitauga na faafofogaina ai e faapea e 15 tausaga o i lalo o le vaaiga a Siamani le malo o Samoa mai i le tausaga e1899.

E molimauina o se sootaga poo se mafutaga sa mafana i le vaitau o le vaaiga a Siamani, peitai ina ua taunuu atu fitafita o le malo o Niu Sila ma latou mananao latou te fia pulea ma vaai Samoa, sa lē mautonu ai le kovana o Siamani le susuga i le foma‘i (Dr Erich Shultz) pe faamata e lagolagoina Siamani e taitai o Samoa pe afai o le a latou teena le manao ma le taunuu atu o Niu Sila.

E ui lava la sa toaitiiti tele le au a Siamani sa i Samoa faatasi ai ma le lē mautonu, o lea na tuuina atu ai loa le pulega ia Niu Sila ma e faapea sa filemu lava ma faigofie (peaceful takeover) ona faataunuuina le tuuina atu o Samoa i le pulega a Niu Sila.

Na fofogaina foi e le Komesina Sili, lana Afioga Leasi Papalii le pese na tusia e le susuga ia Lagolago Toleafoa e manatua ai tama uma na auina e tau le taua. O lea pese foi na maitauina ai le loimata maligi ma le lagona alofa ma le ootia e manatua ai tuaa o tuaa, o tuaa ua mavae atu sa feagai ma faigata i le faaaogāina i le taua aemaise o le faapologaina e Niu Sila i ia vaitau.

O le faagasologa o le tauaveina o teufugalaau e tuuina atu i le maa (Cenotaph) na tauaaoina ai e le afioga i le Komesina Sili o Samoa, Afioga Leasi Papalii Tommy Scanlan le teufugalaau mo Samoa ma ona tagatānuu.
O le Afioga Honourable Peseta Sam Lotu-Iiga (Minister of Pacific Island Affairs) na ia tauaaoina le teufugalaau mo Niu Sila ma ona tagatānuu, ma faagasolo ai lava le tauaveina o teufugalaau seia mae‘a, ma o le aufaipese matagofie a tama mai le aoga a De La Salle College sa latou fofogaina pesega o lea faamoemoe.

Na mae‘a le sauniga faapitoa lea i lumafale o le falemataaga ona agai loa lea i totonu o le falemataaga ma faaauau ai le mafutaga ma fai ai feiloaiga ma ā na malaga mai i vaega eseese o Aotearoa nei aemaise lava o nisi na malaga faapitoa mai lava mai Samoa ona o le fia auai ma molimauina le faamanatuina o le 100 tausaga o lea feagaiga. Ina ua tulai le afioga i le minisita, Honourable Peseta Sam Lotu-Iiga mo lana saunoaga, na ia faamamafaina ai le tāua tele o le feagaiga ma le faigauo a Niu Sila ma Samoa lea ua oo mai lava i ona po nei.

Na ia ta‘ua o se feagaiga ua leva tele ona tausi mai ma o le aso foi lenei ma lona molimauina, “Ua fesilafa‘i ai pea i manu ae lē o le toto masaa auā e gase toa, ae ola pule”.

Matagofie mea uma auā sa auai atu i ai le paia ma le mamalu maualuga o sui o le malo mai faigamalo eseese aemaise foi o sui o le Pacific Collective ma le lagolago malosi atu i lenei faamoemoe sili foi ona tāua.
Na mae‘a le polokalame ona maua foi lea o ni avanoa lelei i feiloaiga ma faasoa ma i latou o tina ma tamā matutua sa latou molimauina lea vaitau ma faasoa mai ai i le toatele sa auai atu i lea afiafi.
Fanau aoga a le De La Salle College sa latou fofogaina pesega o lea faamoemoe

Fitafita sa faafiafia foi i musika faafa'ili

Le Komesina Sili o Samoa i Ueligitone, Afioga Leasi Papalii Tommy Scanlan ma le faletua ma isi uma malo faaaloalogia sa auai i le sauniga mamalu