Pe moni ua tulaga faaletonu le ACC?

O le matagaluega o le ACC o se matagaluega a le Malo e nafa ma le faatupeina o fesoasoani mo le tausia o tagata lautele o Niu Sila ua afaina le malosi o le tino ona o ni faalavelave i totonu o falefaigaluega sa galulue ai, poo ni faalavelave i auala tetele.

O lea matagaluega e faatupeina e lafoga mai au faipisinisi, se vaega o lafoga mai le lesitalaina o taavale ma penisini o taavale. E faapea foi ona iai se vaega tupe e tatau ona faaopoopo i ai e le Malo mo teugatupe a le ACC, mai lea tausaga i lea tausaga e faatatau i le faatinoga o galuega masani a le ACC i tausaga o i lumanai.

Ua alu lenei vaiaso o faasalalau faalauaitele e le Malo e faapea ua tele se faaletonu i tulaga tau i tupe a le ACC, ma ua faafoliga i faamatalaga a le Minisita ua tuaia le gau o le ACC i le faigamalo a le Leipa ma lana pulega.

Peitai ane e le moni ia faamatalaga ua faasalalau e le Malo. O tupe maua a le ACC mai lafoga a le au faipisinisi e $4 piliona tala e maua i le tausaga, a o ana tupe faaalu e laitiiti ifo i lo le $3 piliona tala. E le gata i lea e sili atu ma le $10 piliona tala tupe o loo teu i teugatupe a le ACC.

O le faamatalaga a le alii o Brian Fallow, Economics Editor o le nusipepa o le NZ Herald na faia i le aso 12.3.09 fai mai, o faamatalaga faaleaga a le Malo e faasaga i le ACC, o se taumafaiga e faamatau ma faapopoleina ai le atunuu, ina ia faigofie ona taliaina e le atunuu fuafuaga a le Malo e faatauese le ACC ona ua faapea ua gau ai le Malo.

A o tusitusiga na faia e John Eriksen o le nusipepa o le Dominion Post i le aso 12.3.09 na ia faapea ai, e leai se faavae o faaupuga faaleaga a le Minisita o le ACC agai i le matagaluega o le ACC, ma e leai se mea e tasi o faaletonu o lea matagaluega.

Ina ua uma ona taumafai le Malo e faatalitonuina tagata lautele ua gau le ACC, ona taumafai loa lea e faaleaga Dr Michael Cullen ma le tamaitai o Maryan Street fai mai o laua ia a o avea ma Minisita o le malo o Leipa na ufiufiina faaletonu o le tala o tupe o le matagaluega o le ACC.  Peitai ane, ua maea le suesuega a le Malo i le vaiaso na tea nei ma ua mautinoa ai e leai, leai lava se faaletonu o Minisita o le Malo a le Leipa, e leai foi se faaletonu i le faatinoina o galuega na faia e sui o le Komiti o Pulega a le ACC.

Ona faateia lea o le atunuu i le vaiaso na tea ina ua faalauiloa e le Minisita o le ACC o le a faatea ese le alii o Ross Wilson mai le tofiga o le taitaifono o le Komiti o Pulega a le ACC, ae ua tofia e le Malo se alii o se sui o le faalapotopotoga o pisinisi tetele o le Business Roundtable e fai ma taitaifono fou o le ACC.

O Ross Wilson sa taitaifono i le Council of Trade Unions a Niu Sila, poo le faalapotopotoga tuufaatasi lea o iuni o tagata faigaluega, ma o ia o se tagata sa finau malosi ina ia tumau le fesoasoani a le ACC i tagata faigaluega e manunua ona o faalavelave mai fale faigaluega.

O le fesili la ua tulai mai pe aisea ua taumafai ai le Malo e faaleaga le ACC, ma faapea ua leai ni tupe e faatupeina ai galuegafai a le ACC?  Aisea ua faatea ese ai Ross Wilson sa avea ma taitaifono o le Komiti o Pulega o le ACC, a o ia o se tagata e sili ona agavaa mo lea galuega, ma o ia o se tagata e lagolago malosi i galuegafai a le ACC mo tagata faigaluega?

Ou te talitonu e iai fuafuaga faalilolilo a le Malo ina ia faatau ese le ACC, ae lafoai tagata lautele e sue le kamupani inisiua a le tagata ia e totogi aua lona puipuiga pe a tulai mai ni mai poo ni faalavelave i totonu o fale faigaluega.

Afai ae tatou te taliaina taumafaiga a le Malo e faaleaga ma kalepe le ACC ma faatauese i le aufaipisinisi tetele galuega fai a lenei matagaluega, o lona uiga ua ave e le Malo teugatupe a le ACC o loo iai, e le toe iai ni lafoga a le aufaipisinisi e toe totogi mo le ACC, ae o le a faamalosia loa tagata lautele e totogi le inisiua a le tagata lava ia mo le puipuiga o ia mai faalavelave e ono tutupu mai ma aafia ai i totonu o falefaigaluega poo auala tetele.

O se lipoti faalilolilo a le kamupani o le Merrill Lynch i le masina o Iuni 2008, na aliae ai ua uma ona fuafua e le Malo a le National e faapea e sili atu ma le $2 piliona tala se vaega tupe e mafai ona maua e pisinisi tetele e ala lea i tupe e totogi e tagata lautele i kamupani inisiua ma pisinisi tetele, i tulaga tau inisiua pe afai ua le toe iai se ACC.

Ou te talitonu lava au ia, ua aliali le vaavaa o le tuli ma ua manino le manulauti o ia fuafuaga.

Ia manuia galuega o le vaiaso fou