“O faaupuga faapenei e lē faogofie ma e lē taugofie foi.” Ile saunoaga ale tasi o suafa Ulugia ole afioaga o Vaigaga, “ole faaiuga ole vaiaso talu ai na tauaofia ai foi le matou nuu, Vaiusu ma Vaigaga i lana fonotaga. Ma ole isi lea mataupu na lotea ai ilea fono ole tamaitai ole nuu na ia lalafo faaupuga ua manu‘a ai finagalo o tamalii.”
Ua toe foi le nuu i tua ile taimi na amata alu ai le fuagāfanua pei ona iai le faaiuga tusia ale faamasinoga o Fanua ma Suafa. Sa mafai ona lipotia atu i tatou tala ua tuanai. Ile taimi na faatino ai ma faagasolo le fuaina ole fanua o Vaiusu ma Vaigaga. Na vaelua tutusa ai le la 100 eka mai le malo ma ta‘i 50 ai ale itu, a Seiuli ma Ulugia.
Peitai ile taimi nei e foliga oloo faaauau lava ona afaina finagalo ole afioaga ona o lafoga ase tasi o tamaitai ole nuu. O lea lafoga na faia ile aso na tauaofia ai le nuu i uta e fua le fanua, ae sa iai ni atugaluga ile tamaitai lea ose alo lava ole afioaga. Na afua ai loa ona ia faia ni faamatalaga a‘o faalogologo le mamalu o matai ma i latou na usupo i uta e lagolagoina le fuagāfanua.
Ole mafuaaga tonu lava lena na toe avane ai le faaiuga ale faamasinoga ma faitau ile togavao i lena lava aso. I molimau, faapea o lona lava tauaiga na toe lauina le faaiuga iai mo lona silafia ma malamalama ai loa. Ole tiga tele o finagalo o matai, na teuloto ai pea ia faaupuga ma avatu i luma ole nuu.
Na lafo iai le faasalaga sa tatau ona totogi atu ile nuu ile taimi faatulagaina e tusa ai ma tu ma aga ole faiga o faasalaga faaleaganuu ma agaifanua.
Ae leai, e lei usitaia le finagalo ole nuu, lea na saunoa le suafa Ulugia, “ma ua tuu atu nei iai le isi avanoa ile tamalii o lea aiga na toe tatalo ane ile nuu mo se avanoa e taumafai mai ai le sala ile isi fono o lumanai.”
Ua mae‘a ona vaevae le 50eka ale aiga sa Ulugia, ae ua taatia atu ai foi le vaega eleele ua atofa mo le aiga Sa Seiuli e faasoa e latou.
Peitai ua mae‘a ona tuumatamaga ma fai fuafuaga a aiga oloo galulue i eleele i Falemauga mo le faaaogāina o ia fanua. Ua molimauina le faia ai o maumaga talo, togafa‘i, ufi, manioka, pa moa, pa povi, fualaau‘aina ma isi.
Saunoa le tasi suafa Ulugia, ua fuafua lona ia aiga e avatu iai mamoe ise taimi e lē o toe mamao ile latou pa vao pe a uma ona faamauina. Peitai ua faatali le finagalo ole nuu, mo le isi fonotaga oi luma a Vaiusu ma Vaigaga e tatau ona totogi atu ai le sala o taumafa ale tamaitai lava ole nuu, oloo tuua‘ia ile lalafo o faamatalaga.
Ua afaina ai le toatele o tamalii, na iai i lea aso ole fuagāfanua. Ole aso lea sa lei auai Ulugia Aukuso ma se tasi o suafa ole afioaga, ona ole fono ale komiti ale malo oloo fai ai laua ma sui o Vaiusu.
Peitai o iina na afua ai ona faapea lea tamaitai, “Ua omai taifau a …… ma …. e fua le fanua.” Ua ta‘ua e molimau, e oo lava i tauaiga o lea tamaitai, sa lagona lava le faanoanoa ona o lea laasaga na oo iai le aso taupoina ole faamoemoe tele o Vaiusu.
