Faatetele le loto ita i alii Samoa

I le tele o tausaga, ua molimauina e lē o faaitiitia lava le faafitauli o sauaga i totonu o aiga. Ua tele foi galuega ua faia e le Ofisa o Leoleo, le Matagaluega o Tina ma Tamaitai, Atina‘e o Nuu ma Aga Fesootai ina ia saili ma fai faasoa i vaega eseese o le atunuu ina ia taofia ai lenei faafitauli.

Ua ofo mai le lagolago a faalapotopotoga tuma‘oti eseese auā lava le taumafai e saili se auala e taofi ai nei faiga peitai e manino lava ua agai ane foi isi augatupulaga, o loo faia lava lenei faalealofa i fanau, taitoalua, e oo lava i mātua, uso ma tuafāfine.

Ua faagasolo nei la se isi taumafaiga na amata mai i le masina o Mati o le tausaga lenei, ma ua tutu faatasi ai le Faalapotopotoga o le Toomaga mo ē Puapuagatia ma le Faamasinoga o Aiga e tau saili ai foi se isi fofo ma se auala e tuuitiitia ai lenei faafitauli.
O lenei polokalame ua ave ai alii ua molia atu i le faamasinoga i nei solitulafono ma e filifili pe agai i aoaoga ua faatautaia e le Toomaga mo ē Puapuagatia, pe faasala sa‘o lava i le falepuipui.

O le taimi lenei ua oo i le to‘a 92 alii ua ave i ai le faaiuga lea ma e to‘a 90 ua faagasolo i lalo o le polokalame a le Toomaga mo ē Puapuagatia, ae o le isi toalua na mumusu ma tuli sa‘o lava faasalaga.
O le to‘a 90 la lea, o nisi ua mae‘a aoaoga ae o isi o loo faaauau pea, ua faaalia e le sui o Alii e Tetee i Sauaga i Aiga (Men’s Advocacy Group) a le Toomaga, lea e faatino lenei polokalame, ua matuā iloga le vaaia o suiga i lo latou olaga.

Ua o latou toe foi i aiga ma o loo unai ai aoaoga o loo faia i le mafai ona pulea le amio ma le mafaufau ina ia mafai ona taofi le faaoolima i fanau aemaise o taitoalua faapea ai foi ma sui o o latou aiga.
O le alii e suafa ia Archie Vaiala, o se alii talavou e 21 tausaga le matua ma e nofo i ona mātua i le afioaga o Afega. E valu vaiaso lea na faasala ai e le Faamasinoga o Aiga e tuli ai le faasalaga faafalepuipui peitai na ave i ai le avanoa e toe fuataina le olaga ma alu i le polokalame lenei.

O le moliaga o le tau faamata‘u i ona mātua ma o ona mātua lava na ave le la tagi i le Ofisa o Leoleo ona o uiga faaalia o lenei alii i totonu o le latou aiga, ua faamisa, talepe solo meatotino a lona aiga talu ai le lē taofiofia o le inupia. O le ‘ava la lea ua mafua ai le faapea o lenei alii ma ave ai loa i le faamasinoga.
Faaalia e lenei alii talavou sa leai se manaoga e alu i le toese ae o le avanoa lenei na manatu e tatau loa ona ia ave auā ua ofo mai mo le suiga o lona olaga.

Ua lē o toe tagofia le ‘ava ma o lea ua toe foi i lona aiga ua mae‘a lana polokalame ae o le isi tulaga lelei lea o le polokalame lenei e mulimulitai le Toomaga pe o faamaoni suiga ua vaaia i nei alii ma faaauau faatalatalanoaga o o latou faafitauli aemaise o auala na aoao i ai pe o mafai ai e nei alii ona o latou pulea o latou lava loto, ma taumafai ai e taofi sauaga.

“O le mau a le toatele o mātua, taitoalua ma fanau, ua matuā telē lava le suiga ae e toatele lava o loo iai le fefe ma le mata‘u ma o le mafuaaga lea ua mulimuli ai pea le faalapotopotoga ina ia mafai ona tino mai le galuega o loo faagasolo pea ma o le maualuga o le suiga o se tulaga lea o loo iai lo matou manaoga e faaauau pea,” o le saunoaga lea a Papalii Talaimoana, o se alii leoleo litaea o loo i totonu o lenei polokalame.
O le fesoasoani ua ofo atu e le Toomaga i nei alii o le tau saili o galuega e agai i ai ma o Archie ua maua e le Toomaga se galuega e mafai ona agai i ai ma taumafai e fesoasoani ai i ona mātua. Ua tuu le tago i le ‘ava ma ua unai i le lotu ina ia saili ai se suiga i le olaga talavou.

O Tavita Tuialii o Laulii ma Lalovaea, o se alii talavou ua 22 tausaga le matua ma ua faapea ona mae‘a foi ona auai atu i le polokalame lenei ma ua mulimulitai ai foi le Toomaga mo ē Puapuagatia ina ia vaavaai i suiga ua iai. E 10 vaiaso le faasalaga faafalepuipui na ave i ai ona o le faaoolima i lona toalua ua tetea nei.
“O lo‘u lava ola tuputupu a‘e e sauā o‘u mātua ma sa iai lava lo‘u lagona o le tali lava lea pe a lē mafai ona tatali e le ulu le tele o faafitauli o le toe tali atu e ala i le fasi, poo le toe fusu atu,” o le faamatalaga lea a Tavita ina ua faatalatalanoa mo le ripoti lenei.

“E leai so‘u toomaga i taimi e ma te misa ai ma lo‘u toalua ma o le mafuaaga lena o la‘u faaiuga ina ua mae‘a le aoga e matuā saogalemu ma leai se toe tulai mai o lo‘u loto ita pe a ou savali ese mai i le siosiomaga lea sa ou iai,” o le faamatalaga lea a Tavita.
Faaalia foi e Papalii o le tele o faaoogalima ua vaaia i lenei tausaga e tulai mai ona o vevesi a ulugalii ma e tele lava i ulugalii laiti.

Na fesiligia pe o le ā se isi auala ua ia mafai ai ona taofi le ita lenei pe afai e toe fai se isi toalua ae na ia ta‘ua o le a tele le eseesega i lana faaiuga mo se isi toalua ae o le a tele foi le suiga o le tali e avatu pe afai e tulai mai nisi faafitauli i le lumanai aemaise o le mafaufauga lea o se faiga e masani ai le faaoolima e lē o se solitulafono. Ua ia lagona le leaga o le tali atu i lea auala aemaise o le afaina uma ai o tagata lea foi na toeitiiti lava tofu ai i totonu o le falepuipui.

“Ou te matuā faafetai a‘u i le tamaitai faamasino le afioga ia Leilani Tuala ma le Toomaga mo ē Puapuagatia ona o lenei polokalame. E ese le tele o lesona fou ua ou maua ma aoaoina ai a‘u i le va ma tagata ma le taumafai lava lea e aveeese le vave o le ita ma le tali atu i le auala na ou faia i taimi uma e lē mafai ai ona ou faavasega faafitauli o lo‘u olaga”.

Ua pueina nei se ata e le TV3 i Apia ma faamauina ai suiga nei ona o lenei polokalame ma ua faapea ona faafetaia e le toatele le polokalame; talosia o le a fesoasoani i se suiga e tulai mai i lenei faafitauli ua lē ‘asa se aso ma tulai mai i aiga o Samoa.
Le faletua o Lina Chan o loo faauluulu i ai le Toomaga mo ē Puapuagatia, ma alii o Archie Vaiala ma Tavita Tuialii, o ia laua sa auai atu i polokalame nei e toe fuataina ai i latou ua aafia i nei faafitauli o uiga sauā