Na oo mai le talosaga a se aiga Samoa i se mataupu tau fanua i Samoa. O lenei fanua o se fanua faatau motu (freehold land). Ua maliliu mātua sa tusi ai i lalo le fanua ma le fale o le aiga na fai a o soifua ai mātua i luga o lenei fanua.
O le molimau a le fanau a mātua ua maliliu, o latou uma na faigaluega ma fesoasoani i o latou mātua e totogi le fanua ma tutu faatasi e ave tupe i Samoa e fai ai le fale e faataunuu uma atu i ai latou, auā o le fale sa fai mo latou mātua, ma sa fai ma le agaga, o le fale lea e fai ma taunuuga o latou uma, le fanau a lenei ulugalii.
O le tala na oo mai, o nei mātua o ni mātua e oponi uma le la fanau, ma tutusa le faiga o tamaiti uma. Sa ola fealofani tamaiti a o laiti e oo mai i le asō, o loo faapea lava ona tutu faatasi le fanau a nei mātua, e ui ina ua fai i lagi mātua.
Fai mai o latou mātua foi, o ni mātua e lē sauā. E talanoa manino mea uma ma latou uma lava (transparent). Na ola lava lenei fanau ma le agaga fetausia‘i o le tasi i le isi.
I le faatauina o le fanua ma le fauina o le fale o nei mātua, fai mai le fanau, o latou uma lava na lafo tupe i mātua mai Niu Sila, Ausetalia, faapea foi ma nisi o latou sa nonofo lava ma faigaluega i Samoa, sa totogi foi galuega i Samoa, ma tuufaatasi i mātua a latou tupe na mafai ai le taumafaiga.
E moni sa nonō mai tupe i faletupe e fai ai le fale ma faatau ai le fanua, ae o le afu o tamaiti uma na alu i le totogiina o le loan i faletupe (Banks), na faatau ai le fanua ma fai ai le fale.
Ona o loo faaauau lenei mataupu i le fale faamasino o le Supreme Court a Samoa, ma e tele mataupu fou nei o le a faaopoopo i mataupu oi luma o le fale faamasino i le taimi nei, o le a lē mafai ai ona talanoa auiliili le uiga o le tagi a le tagata lea ua avea le tagi muamua i le fale faamasino, fai mai o ia e ona le fanua ma le fale.
O le tagata lea, o se tagata sa nonofo poo le toalua o se tasi o le fanau ua maliu. Na o le toatasi lava le alo o nei mātua ua maliu, lea ua tulai mai ai le mataupu lea ua i luma nei o le fale faamasino.
Vaega o lenei Faafitauli e mafai ona Fautua atu ai i le Tulafono:
1.O ā Tiute o Loia e Sulu i ai Tagata Matutua?
Ona o pepa ia ua oo mai i lo‘u ofisa, ua lāgā ai le talanoaina o lenei mataupu, i le tiute e tatau ona fai e Loia, ma tatau i tagata lautele ona silafia. Ona o ni pepa na saini ai mātua, o loo faailoga fesili la, pe mafai i nei pepa ona aveesea ai aiātatau a le fanau atoa a mātua, lea e soifua mai nei, i meatotino a o latou mātua ua maliliu?
O le tele o pepa ia ua oo mai ia te au, e leai ni faamaoniga o iai e faapea, sa iai ni faamalamalamaga o le tulafono i nei mātua, i le taimi na saini ai pepa. Ae o pepa nei o loo faalagolago i ai le tagata lea ua ave lana tagi i le fale faamasino o Samoa, fai mai o ia e ona le fale ma le fanua, ona e faapea, o ia ma lona toalua lea ua maliu, sa totogiina tupe uma na fai ai le fale ma faatau ai le fanua.
E iai lo‘u talitonuga, e leai ni mātua la te sainiina ni pepa ae la te iloa, e uma atu o laua soifua ae femisaa‘i ai le la fanau, ma ave ai meatotino i le na o se tamaitiiti e toatasi, se‘i vaganā ai pe afai o ni fanau sa matuā lē tausi i mātua a o soifua mātua. Ae o faamaumauga ia ua oo mai, o fanau a nei mātua ua maliliu, o ni fanau sa tausi matua.
1.1 Ona o mātua ua matuatua, ma e lei oo ni o latou malamalama i upu palagi o le tulafono la e tusitusi i le pepa o loo i latou luma; o le tiute la o le Loia, a o lei sainia e se tagata lea e sulu mai i le Loia, se pepa i luga o le tulafono e afaina ai nisi tagata (pe a uma ona saini), o le a faamalamalama auiliili i se gagana e malamalama ai le tagata lea ei luma o le Loia, le uiga o le pepa o loo i ona luma.
1.2 O lenei tiute, e tāua mo tagata uma lava, ae sili ona maualuga le faatāuaina mo tatou tagata matutua. O le toatele o tatou tagata matutua, e tele lava ina lē malamalama i le tulafono. O le tiute o le Loia, ia fesili i le tagata poo malamalama i le faamatalaga lea e fai atu; faasino i ai le pepa ma faamanino i ai uiga o upu papalagi la e tusi i luga o le pepa. O le mea e sili ona tāua, o le fesili sa‘o o le Loia i le tagata matua lea ei ona luma, poo lona manao tonu lea, ia aveese uma le afu o isi tamaiti ae tusi ai na o le igoa o le tamaitiiti e toatasi?
1.3 Fesili pe aisea ua manatu ai e fai faapea le mataupu? Tusi i lalo e le Loia le tali mai a le tagata matua. A uma le talanoaga, ona toe faitau lea i le matua lana tala na fai mai, ma fai i ai e saini ia i le tali na tuu mai. A uma le talanoaga, ona tatau lea i le Loia ona fai se tusi i le tagata lea, i se taimi vave pe a uma le talanoaga, e toe faamanino ai le talanoaga na fai.
1.4 O le auga o lenei fautuaga, ia sau se taimi oi luma, ua maliliu mātua, ae o la e iai ni faamaumauga o le mafuaaga na saini ai ni mātua i ni pepa i luga o le tulafono e fesuia‘i ai le uuina o meatotino a le aiga. E tāua tele lenei fautuaga ona o le tele o tatou mātua e leai ni Uili Tusitusia (Wills).
1.5 E lē gata i le faamalamalamaina o upu tusitusia i le pepa lea ei luma o le tagata matua a o lei sainia, ae ta‘u sa‘o i ai le mea e tupu pe a uma ona saini ma lesitala le pepa lea, ina ia iloa ma ioe le tagata matua, o le mea tonu lea o loo ia manao ai, a o ia lei sainiina le pepa.
1.6 Afai o le tagata lea ei luma o le loia o se tagata o loo ma‘i poo se tagata matua ua tau lē lelei lona mafaufau, o le tiute o le loia, o le fautua i le tagata lea e tatau ona alu muamua i se fomai e aumai se faamaoniga o loo lava lona iloa ma lelei lona mafaufau, o loo ona iloa uma lava mataupu ia e faamatala atu i ai, ma malamalama i lana faaiuga lea e fai, a o lei sainia se pepa.
1.7 O le isi tiute tāua o le Loia, o le fesili i le tagata lea na o atu ma le matua i le ofisa o le Loia, poo ia lea o le tagata ua sui uma i ai e le matua le fanua ma le fale? Afai e maua e le Loia o le tagata lea e o atu ma le matua, o ia lea o le a na mauaina uma meatotino a mātua, e lē tatau la ona sainia pepa e le matua, ona e tatau ona iloa e le Loia, o le tagata lea na avatua i lona ofisa le matua ina ia saini pepa, e iai lona ‘conflict of interest.’ I lalo o le Tulafono, e Faasā i se Loia, ona ia Faasaini i se Pepa Saini, se Matua e avatu i lona Ofisa e le Tagata lea o le a Manuia ai.
I le mataupu a le aiga lea ou te ta‘ua i luga, e tele galuega a loia ma fale nonōtupe ia o le a oo i ai le loloto o le suesuega a le Ofisa Loia lenei o le Woodroffe Lawyers. E lē gata i loia i Samoa, ae iai foi loia na faaaogā i Niu Sila nei o loo fesiligia, i luga o pepa tusitusia, ia ua oo mai, i le leai o ni faamaoniga o galuega sa tatau ona fai e loia na latou faia nei galuega.
Atonu ana lelei ona fai e nei loia ni suesuega, atonu e lē oo foi lenei fanau i tulaga ua oo nei i ai. E lē gata i le alu ai o le taimi ma tupe, ae o faalogona tiga ua oo i ai ona o le lē malamalama foi o latou ia, i tiute sa tatau ona fai e loia i Samoa ma Niu Sila nei, a o lei faasainia o latou mātua i nei pepa ua fesiligia, ona ua tutupu mai ni mea sa lei iai ma se manatu o lenei fanau o le a oo ia i latou.
O Tiute o tatou Fanau i tulaga e pei ona ta‘ua i lenei Aiga:
- Afai ua matutua o tatou mātua ae iai ni meatotino i Samoa, talanoa i mātua a o soifua mai. Fai i mātua e tusi i lalo o latou manaoga mo le lumanai pe a uma o la soifua. Talanoa ma faamanatu i mātua le faatāuaina e outou le fanau o le nonofo fealofani i le lumanai. I le taimi nei, e tatau lava ona fai ni manaoga tusitusia a mātua e teu lelei (WILLS). E lelei lena e leai ai ni taumatematega i se taimi oi luma; ma a tulai mai ni faafitauli e mafua mai i se tagata na faiavā pe nofotane mai i le tou aiga, e vave ma taugofie ona fofo faafitauli faapea pe a iai ni UILI (WILLs) a mātua.
2. Aua le toe faia faasamoa a tatou mataupu faaleaiga e pei o aso a o tatou nonofo faatasi uma i Samoa. Manatua ua ese nei aso; afai e fai ni maliliega i le va o outou le fanau e fai se tou nonōgatupe (loan) mai se faletupe ae tusi ai le igoa o se tagata e toatasi, e lelei ona tou agai i se loia e agavaa, ina ia tusi i lalo se feagaiga ua tou osia, ma tou saini uma ai i le tou maliega (Agreement). E moni e totogi tupe mo le tau e fai ai lena feagaiga, ae lē taitai ona tutusa lena tau itiiti mo se feagaiga tusitusia ua sainia e outou uma, pe a faatusatusa i tupe e tele ma taimi o le a alu i ni finauga e toe fai i fale faamasino.
E sili lava le puipuia nai lo le togafitia. E maua foi le nofo fealofani ma tausi le filemu pe a fai sa‘o mataupu faaleaiga a o soifua mātua, ma ia fai malamalama e le fanau atoa mea uma e tatau ona malamalama i ai, a o soifua o latou mātua.
