Agiga tala o le a tuu i lalo le maota faamasino tuai

O le fale faamasino tuai, o se vaega o talafaasolopito o Samoa
O le fale faamasino tuai, o se vaega o talafaasolopito o Samoa

“Sole e mo’i o le a tala i lalo le Fale Faamasino tuai?” O se tasi lea o fesili na fai ma mataupu o talanoaga a se vaega o le ausavali, o le sisigafu’a lona 56 e faaopoopo i talafaasolopito o Samoa, i le taeao o le Aso Faraile 1 Iuni 2018. O luma tonu ane lava o le malumalu o Imakulata i Mulivai na faia ai nei faatalatalanoaga faasamasamanoa a se vaega o tagatānuu totolua o Samoa.

Aemaise i totonu o le lua itula na saofafa’i, ma laulau tutu ai e faatali le taimi o savali, a se vaega faapitoa, o loo iai le manaoga e taofia se fuafuaga pe a afai e tupu mai. O tala ua agiga i se fuafuaga e tuu i lalo le fale faamasino tuai, o loo talanoa ai tagata i luga o le facebook. Ua fai ma mataupu a se tasi o tusitala lauiloa mai Niu Sila i mea tau i lotoifale o atunuu o le Pasefika, Michael Field.

Peitai e leai se silafia o le faalapotopotoga o tagata Samoa, na taulamua i le taumafaiga e faasaoina mai le Maota Faamasino. I se faatalanoaga faasamasamanoa ma le afioga a Tuatagaloa Joe Annandale, o le Sui Ta’ita’ifono o le Court House Trust, i le faaiuga o le vaiaso na faate’ia ai foi ia i le faamatalaga ua salalau ai nei. Faapea o se fuafuaga o le a tuu i lalo lea maota.  O le faalapotopotoga o le Court House Trust e taitaifono ai le Susuga Joe Keil, e lē o iinei, o loo i atunuu mamao. Ae ua agiga i se lipoti lona lagolagoina o se faaiuga e faia e faatatau i le maota ona faapea e taugata tele lona toe faaleleia.

Peitai na atagia i le faatalanoaga faasamasamanoa lea ma le afioga a Tuatagaloa Joe, le fia faia o se fono a le latou vaega o loo iai uma i totonu o le faalapotopotoga, pe moni lea faamatalaga ua salalalau mai luga o fesootaiga televavave.

Ae e lē o iai se manaoga ia i latou nei e tuu i lalo le fale, ona e telē sona sao i le fafauga mai o le tutoatasi o Samoa.  O le Aso Faraile lava lea a’o faatalitali le taimi e sisi ai le fu’a ole Tutoatasi, na toe manatua ai e le isi o totino o le Court House Trust, le tala ese ai e le faigamalo o iai nei o le Maota Fono tuai o Samoa, i Mulinuu, sa faapea foi e tuu ai pea lena mataaga o talafaasolopito o le sailiga o le tutoatasi o Samoa.

O loo manatua pea le tau faamalie o le toatele o le atunuu na gasolo atu e faatofa i le Maota Fono tuai i Mulinuu, a’o lei tuuina i lalo e le Fofoga Fetalai o le maota i lena taimi, Laaulialemalietoa Leutea Polataivao, e taatia atu le maota ia te ia, o le a ia teu faalelei i laau o le maota fono tuai, ina ia toe faatuina lelei luga, i se mea o le lotoā i se taimi.

O le taimi nei, e lē o iloa pe taunuu lena folafolaga, ona ua suia le Fofoga Fetalai o le maota ia Toleafoa Faafisi. O le umi lava o faatalitali le taimi o le savali faaaloalo i le taeao o le sisigafu’a lona 56 a Samoa, o le faaopoopoina foi lena o mataupu na talanoa iai se vaega o le ausavavali. Ua toe lalaga ane ai foi i luga ma le tuuina i lalo o le fale na faia ai le Ofisa o Femalagaiga, lea ua faatuina ai nei le fale o le Ofisa o leoleo.

“E tiga tele le tala lea ua pa mai”

E lē o mana’o le tatou lipoti i le taimi nei e tolaulau atu suafa o tagata na talanoa e faatatau i le mataupu lenei, i le taeao o tala faasolopito o Samoa ma lana sisigafu’a. Ae o nisi nei oi latou o loo i totonu o le faalapotopotoga o le Court House Trust.

Na agiga i le latou lava gagana, Igilisi, le tele o le loto tiga ua ia i latou, ona o le fuafuaga ua agiga, pe afai e moni, ae leai se logoina atu o le latou faalapotopotoga.

Talu ai, faapea o le tolu tausaga talu ai na latou (Court House Trust) faamatuu atu ai a latou matafaioi o le saili tupe mo le toe faaleleia o le maota, i le SIFA, Samoa International Funding Authority.

Ae o lea e faate’ia tele i faaaliga ua maua, ae leai so latou iloa. Ua talanoa faasamasamanoa ai ina ia talosaga i isi totino o le faalapotopotoga lenei e feiloai i se taimi vave lava. Ua atagia le matuā tetee malosi o ia totino o le Court House Trust i se fuafuaga a le malo o iai e tuu i lalo le falefaamasino.

Talu ai “ua uma ona faia le suesuega o le fale ma ua iai foi le lipoti na tuuina atu i le SIFA.”  “O le fale faamasino autu lava ia, e lē o iai se afaina, o le laupapa mumu red wood,  vagana ai isi mea na faaopoopo ua tele ina pala. Ae o le laupapa faapitoa na fausia ai le fale autu, e lē o aafia le tele e pei ona ta’ua e le tasi o totino o le Komiti lenei.

 Tuatagaloa Joe Annandale, sui taitaifono o le Court House Trust
Tuatagaloa Joe Annandale, sui taitaifono o le Court House Trust

Aisea ua tipi ai i lalo le talie i luma o le fale faamasino tuai?

Manatua le talie ua silia i le 70 tausaga o fai ma faapaologa, i luma o le maota faamasino tuai i Apia? Ia ailoga e iai se isi na te le manatua na talie. Ua toe tasi o loo totoe ai, toe o le talie pito i Sisifo.

O le isi laau ua faitau vaiaso ai nei talu ona matuā tipi lava i lalo i le tafu’e, i le mea e le toe ola ai.

O le isi foi lena faanoanoaga, o le faalapotopotoga lea o loo ta’ua i luga. “O talie na, sole sa masani lava ona matou tu’i talie ai a’o ota laitiiti.

Ou te ola ane lava o iai talie, ae ma’imau laau, pe aisea ua tipi ai i lalo.” Ua atili ai lava ona talitonu isi, i tala ua salalau nei, o le tuuina i lalo o le maota faamasino tuai ina “ua amata i le aveese o le talie e tasi, maimau e.”

E sala eseese lava mafaufauga o tagatānuu Samoa i le mataupu

O le finagalo o le tofa ia Pala Paepae o Vaitele fou, “O le sumu i le atunuu le tuuina i lalo o le fale faamasino tuai, i luga o tuutuuga e faapea o le tasi lea o maa tulimanu e manatua ai pea tauiviga ma le finau a o tatou tuaa i taimi ua mavae i lona tau afua mai o talafaasolopito o Samoa a’o agai ane i lona tutoatasi.”

Ae manatu le tofa a Falefata o Sagone, “ua tatau ona tuu i lalo, auā e leai se isi na te fia manatua ni mea tiga na faia e pulega faakolone i o tatou tagata.

Ua lava ata e manatua ai, ma talatuu o talafaasolopito e faaauau ai, ae talepe uma i lalo mea faitino o totoe ai nei na fausia i taimi o pulega faakolone, o taimi o le pologa, e le gata o faama’i, ae o le maliliu ai o toa o Samoa.”